ປະເທດຕີມໍແລັດສະເຕ

ສາທາລະນະລັດປະຊາທິປະໄຕຕິມໍ-ເລດເຕ
ສາທາລະນະລັດປະຊາທິປະໄຕຕິມໍ-ເລດເຕ; Repúblika Demokrátika Timór-Leste (ເຕຕຸມ) ; República Democrática de Timor-Leste (ປອກຕຸຍການ);
	ທຸງຊາດ ເຄື່ອງໝາຍຊາດ
	ຄຳຂວັນ: Unidade, Acção, Progresso ພາສາປອກຕຸຍການ (ເອກະພາບ ການກະທຳ ຄວາມກ້າວໜ້າ) ;
	ເພງຊາດ: ເພງຊາດຕິມໍ-ເລດສະເຕ
ເມືອງຫຼວງ; ແລະ ເມືອງໃຫຍ່ທີ່ສຸດ	ດິລີ
ພາສາລັດຖະການ	ເຕຕຸມ ປອກຕຸຍການ
ການປົກຄອງ	ສາທາລະນະລັດ
• ປະທານປະເທດ	ຟານຊິສໂດ້ ກູເຕີເຣສ
• ນາຍົກລັດຖະມົນຕີ	ໂຈເຊ່ ມາເຣຍ ວາສຄອນເຊລອສ
ໄດ້ຮັບອິດສະລະພາບຈາກປອກຕຸຍການ ແລະອິນໂດເນເຊຍ
• ປອກຕຸຍການ ຕິມໍ	ສະຕະວັດທີ່ 16
• ປະກາດອິດສະລະພາບຈາກອິນໂດເນເຊຍ	25 ຕຸລາ 1999
• ໄດ້ຮັບອິດສະລະພາບສົມບູນ	20 ພຶດສະພາ 2002
• ແຫຼ່ງນ້ຳ (%)	ນ້ອຍຫຼາຍ
ປະຊາກອນ
• ຄ.ສ. 2020 ປະມານ	1,299,412 (153)
• ສຳມະໂນປະຊາກອນ ຄ.ສ. 2015	1,183,643
GDP (ອຳນາດຊື້)	ຄ.ສ. 2020 (ປະມານ)
• ລວມ	1.920 ຕື້ໂດລາສະຫະລັດ
• ຕໍ່ຫົວ	1,456 ໂດລາສະຫະລັດ
HDI (2019)	0.606; ປານກາງ · 141
ສະກຸນເງິນ	ໂດລາສະຫະລັດ ($) (USD)
ເຂດເວລາ	UTC+9 (Timor-Leste Time TLS)
ລະຫັດໂທລະສັບ	670
ລະຫັດອິນເຕີເນັດ	.tl; c

ຕິມໍເລດເຕ ຫຼື ຕິມໍເລສເຕ ຫຼື ຕິມໍຕາເວັນອອກ (/ tiˈmɔːr ˈlɛʃteɪ /; ຕິມໍເລດເຕ: Timór Lorosa'e) ມີຊື່ຢ່າງເປັນທາງການວ່າ "ສາທາລະນະລັດປະຊາທິປະໄຕຕິມໍ-ເລສເຕ ^[2] (ປອກຕຸຍການ: República Democrática de Timor-Leste, ເຕຕຸມ: Repúblika DemokrátikaTimór-Leste) ເປັນປະເທດທີ່ເປັນເກາະໃນອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້ແລະໂອເຊຍເນຍ ປະກອບດ້ວຍເຄີ່ງຕາເວັນອອກຂອງເກາະຕິມໍ ເກາະໃກ້ຄຽງ ໄດ້ແກ່ເກາະ Atauro ເກາະJaco ແລະເກາະOecusse ເຊີ່ງເປັນພື້ນທີ່ພິເສດທາງດ້ານຕາເວັນຄົຫສຽງເໜືອ ໂດຍມີອານາເຂດທິດຕາເວັນຕົກຕິດກັບອິນໂດເນເຊຍ ແລະທະດໃຕ້ຕິດກັບອອດສະເຕເລຍມີທະເລຕິມໍກັ້ນໄວ້

ຕິມໍຕາເວັນອອກໄດ້ຕົກເປັນອານານິຄົມຂອງໂປຕຸເກດໃນສະຕະວັດທີ່ 16 ເຊີ່ງເປັນທີ່ຮູ້ຈັກໃນຊື່ ໂປຕຸເກດ ຕິມໍຈົນເຖີງວັນທີ່ 28 ພະຈິກ 1975 ເມື່ອແນວຮ່ວມປະຕິວັດເພື່ອຕິມໍຕາເວັນອອກ (Fretilin) ໄດ້ປະກາດເອກະລາດຈາກໂປຕຸເກດ ຫຼັງຈາກນັ້ນເກົ້າວັນໄດ້ຖືກກອງທັບອິນໂດເນເຊຍເຂົ້າຮຸກຮານແລະຍຶດຄອງ ແລະໄດ້ປະກາດໃຫ້ເປັນແຂວງທີ່ 27 ຂອງອິນໂດເນເຊຍໃນປີຕໍ່ມາ ການຍຶດຄອງຕິມໍຕາເວັນອອກຂອງອິນໂດເນເຊຍມີລັກສະນະຂອງຄວາມຂັດແຍ້ງທີ່ຮຸນແຮງແລະດົນນານຫຼາຍທົດສະວັດລະຫວ່າງກຸ່ມແບ່ງແຍກດິນແດນ (ໂດຍສະເພາະ Fretilin) ແລະກອງທັບອິນໂດເນເຊຍ

ໃນປີ 1999 ຫຼັງຈາກສະຫະປະຊາຊາດຫຼື UN ໄດ້ຕັດສິນໃຈເຂົ້າໄປດູແລຄວາມຂັດແຍ້ງທີ່ເກີດຂຶ້ນ ເຮັດໃຫ້ອິນໂດເນເຊຍໄດ້ຍົກເລີກການຄວບຄຸມດິນແດນດັງກ່າວ ຕິມໍ-ເລສເຕຈຶງໄດ້ກາຍເປັນລັດອິດສະລະແຫ່ງໃໝ່ແຫ່ງທຳອິດຂອງສະຕະວັດທີ່ 21 ເມື່ອວັນທີ່ 20 ພຶດສະພາ 2002 ແລະໄດ້ເຂົ້າຮ່ວມກັບອົງການສະຫະປະຊາຊາດ^[3] ແລະຊມຊົນປະເທດພາສາປອກຕຸຍການ^[4] ໃນປີ 2011 ຕິມໍຕາເວັນອອກມີຄວາມຕັ້ງໃຈທີ່ຈະເປັນສະມາຊິກປະເທດທີ່ 11 ສະມາຄົມປະຊາຊາດແຫ່ງອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້ (ອາຊຽນ)^[5] ເປັນໜຶ້ງໃນສອງປະເທດທີ່ນັບຖືສາດສະນາຄິດໃນອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້ ອີກໜຶ່ງປະເທດຄືຟິລິບປິນ ແລະເປັນປະເທດດຽວໃນທະວີບອາຊີທີ່ມາພື້ນທີ່ທັງໝົດທີ່ຢູ່ໃນຊີກໂລກໃຕ້

ທີ່ມາຂອງຊື່[ດັດແກ້]

"ຕິມໍ" ມາຈາກ "ຕິມູຣ໌" ມີຄວາມໝາຍວ່າ "ຕາເວັນອອກ" ໃນ ມາເລ ເຊີ່ງໄດ້ຮັບການບັນທຶກເປັນ "ຕິມໍ" ໃນ ໂປຕຸເກສ ຈຶງສົ່ງຜົນໃຫ້ຄວາມໝາຍ "ຕາເວັນອອກ ຕາເວັນອອກ": ພາສາປອຍຕຸການ ຕິມໍ-ເລສເຕ (Leste ໝາຍເຖີງ "ຕາເວັນອອກ"); ໃນ ພາສາເຕຕຸມ Timór Lorosa'e (Lorosa'e ໝາຍເຖີງ "ຕາເວັນອອກ" (ຕົວອັກສອນ "ພະອາທິດຂຶ້ນ")) ໃນພາສາອິນໂດເນເຊຍ ເອີ້ນວ່າ Timor Timur ດັງນັ້ນຈຶງໃຊ້ຊື່ໂປຕຸເກສສຳຫຼັບເກາະດ້ວຍຄຳວ່າ "ຕາເວັນອອກ" ເນື່ອງຈາກຄຳຄຸນນະສັບໃນພາສາອິນໂດເນເຊຍໃສ່ຫຼັງຄຳນາມ

ປະຫວັດຄວາມເປັນມາ[ດັດແກ້]

ຍຸກກ່ອນປະຫວັດສາດ[ດັດແກ້]

ວັດຖະນະທຳທີ່ຍັງຄົງຢູ່ທີ່ເມືອງເຍຣິມາໄລ ທາງຕາເວັນອອກສຸດຂອງຕິມໍຕາເວັນອອກ ມີອາຍຸເກົ່າແກ່ເຖີງ 42,000 ປີມາແລ້ວ ເຮັດໃຫ້ສະຖານທີ່ແຫ່ງນີ້ເປັນສະຖານທີ່ທີ່ເກົ່າແກທີ່ສຸດແຫ່ງໜຶ່ງຂອງມະນຸດສະໄໝໃໝ່ທີ່ມີກິດຈະກຳການເດີນເຮືອໃນອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້^[6] ເຊື່ອກັນວ່າໄດ້ມີການອັບພະຍົບຢ່າງນ້ອຍສາມຄັ້ງໃຫຍ່ໆ ໃນຕິມໍຕາເວັນອອກ ນັກມະນຸດສາດຄົນທຳອິດໄດ້ອະທິບາຍວ່າ ຊາວເວັດໂດ-ອອສຕຣາລອຍດ໌ເປັນກຸ່ມທຳອິດທີ່ໄດ້ເຂົ້າມາສູ່ຕິມໍຕາເວັນອອກປະມານ 3,000 ປີ ກ່ອນຄິດຕະການ ການອົບພະຍົບຄັ້ງທີ່ສອງຂອງຊາວເມລານີເຊຍເຮັດໃຫ້ຊາວເວັດໂດ-ອອສຕຣາລອຍດ໌ກ່ອນໜ້ານີ້ໄດ້ຖອຍໄປຢູ່ດ້ານໃນຂອງພູເຂົາ ແລະຄັ້ງລ່າສຸດຊາວໂປໂຕມາເລກໍ່ໄດ້ອົບພະຍົບມາຈາກຈີນຕອນໃຕ້ແລະອິນໂດຈີນຕອນເໜືອ^[7] ພໍ່ຄ້າຊາວຮົກກ້ຽນ (Hakka traders) ກໍ່ແມ່ນຢູ່ໃນກຸ່ມສຸດທ້າຍນີ້^[8]

ນິທານພື້ນເມືອງຂອງ Timorese ບອກເຖິງບັນພະບຸລຸດຜູ້ທີ່ຂີ່ເຮືອໄປທາງທິດຕາເວັນອອກຂອງປະເທດຕີມໍມາຮອດດິນແດນທາງທິດໃຕ້ ບາງເລື່ອງໄດ້ເລົ່າເຖິງບັນພະບຸລຸດຂອງ Timorese ເດີນທາງຈາກແຫຼມມາເລຫລືເຂດເນີນສູງ Minangkabau ຂອງເກາະ Sumatra. ຊາວ Austronesians ອົບພະຍົບໄປປະເທດ Timor ແລະຄິດວ່າມີສ່ວນກ່ຽວຂ້ອງກັບການພັດທະນາກະສິກຳຢູ່ເທິງເກາະ

ຍຸກສະໄໝຄຼາດສິກ[ດັດແກ້]

ກ່ອນອານານິຄົມເອີຣົບ ຕີມໍໄດ້ຖືກລວມເຂົ້າໃນເຄືອຂ່າຍການຄ້າອິນໂດເນເຊຍ ມາເລເຊຍ ຈີນແລະອິນເດຍ ໃນສະຕະວັດທີ 14 ແມ່ນປະເທດສົ່ງອອກບັນດາແຊນຊາຍທີ່ມີກິ່ນຫອມ ຂ້າທາດ ນໍ້າເຜິ້ງແລະຂີ້ເຜີ້ງ ນັບແຕ່ທົດສະວັດທີ່ 1500 ປະຊາຊົນຕີມໍມີສາຍພົວພັນທາງທະຫານກັບຊາວ Luções ທາງພາກເໜືອຟີລິບປິນໃນປະຈຸບັນ ຄວາມອຸດົມສົມບູນຂອງໄມ້ເກດສະໜາເທິງໃນຕິມໍໄດ້ດຶງດູດນັກສຳຫຼວດຊາວເອີຣົບເຂົ້າມາໃນເກາະໃນຕົ້ນສະຕະວັດທີ 16 ໃນເວລານັ້ນນັກສຳຫຼວດຊາວເອີຣົບລາຍງານວ່າເກາະແຫ່ງນີ້ມີຊົນເຜົ່າຈຳນວນຫລວງຫລາຍທີ່ສຳຄັນ

ອານານິຄົມປອກຕຸຍການ[ດັດແກ້]

ປອກຕຸຍການສ້າງຕັ້ງສະຖານທີ່ຕັ້ງຢູ່ຕິມໍ ແລະມາລຸກູ ການຍຶດຄອງເອີິຣົບມີຜົນໃນສ່ວນນ້ອຍຂອງປະເທດຕີມໍຕາເວັນອອກໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນໃນປີ 1769 ເມື່ອເມືອງດິລີໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນແລະຢູ່ໃນອານານິຄົມຂອງປະເທດປອກຕຸຍການ ຊາຍແດນທີ່ແນ່ນອນລະຫວ່າງເກາະເຄິ່ງໜຶ່ງຂອງພາກຕາເວັນຕົກຂອງອານານິຄົມຮອນແລນແລະຕາເວັນອອກທີ່ມີອານານິຄົມປອກຕຸຍການໄດ້ຖືກຈັດສິນໂດຍສານຖາວອນຂອງສານໂລກຊີ້ຂາດປີ 1914 ແລະຍັງຄົງແມ່ນເຂດແດນລະຫວ່າງປະເທດອິນໂດເນເຊຍແລະຕີມໍຕາເວັນອອກຕາມລຳດັບ ສຳລັບຊາວປອກຕຸຍການ ຕີມໍຕາເວັນອອກຍັງຄົງບໍ່ໄດ້ຮັບຄວາມສົນໃຈຈົນຮອດທ້າຍສະຕະວັດທີ 19 ດ້ວຍການລົງທືນທີ່ໜ້ອຍທີ່ສຸດໃນພື້ນຖານໂຄງສ້າງ ສຸຂະພາບ ແລະການສຶກສາ

ອ້າງອິງ[ດັດແກ້]

↑ Statistics Timor-Leste : [1]. ສືບຄົ້ນ 12 ກຸມພາ 2021.
↑ UNGEGN WG Country Names : [2]. ສືບຄົ້ນ 12 ກຸມພາ 2021.
↑ UNANIMOUS ASSEMBLY DECISION MAKES TIMOR-LESTE 191ST UNITED NATIONS MEMBER STATE : [3]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.
↑ Community of Portuguese Language Countries : [4]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.
↑ TIMOR-LESTE’S ASEAN MEMBERSHIP PROSPECTS IN A TIME OF GEOPOLITICAL AMBIGUITY : [5]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.
↑ Maritime Southeast Asia : [6]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.
↑ Population Settlements in East Timor and Indonesia : [7]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.
↑ ABOUT TIMOR-LESTE : [8]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.

[1] Statistics Timor-Leste : [1]. ສືບຄົ້ນ 12 ກຸມພາ 2021.

[2] UNGEGN WG Country Names : [2]. ສືບຄົ້ນ 12 ກຸມພາ 2021.

[3] UNANIMOUS ASSEMBLY DECISION MAKES TIMOR-LESTE 191ST UNITED NATIONS MEMBER STATE : [3]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.

[4] Community of Portuguese Language Countries : [4]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.

[5] TIMOR-LESTE’S ASEAN MEMBERSHIP PROSPECTS IN A TIME OF GEOPOLITICAL AMBIGUITY : [5]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.

[6] Maritime Southeast Asia : [6]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.

[7] Population Settlements in East Timor and Indonesia : [7]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.

[8] ABOUT TIMOR-LESTE : [8]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

ບ • ສ • ດ ສະມາຄົມປະຊາຊາດແຫ່ງອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້
ປະເທດສະມາຊິກ	ກຳປູເຈຍ · ສິງກະໂປ · ໄທ · ບຣູໄນ · ຟີລິບປິນ · ມາເລເຊຍ · ມຽນມາ · ລາວ · ຫວຽດນາມ · ອິນໂດເນເຊຍ
ປະເທດສັງເກດການ	ຕີມໍແລັດສະເຕ · ປາປົວນິວກິເນ
ການບໍລິຫານ	ກົດບັດ · ເຂດການຄ້າເສລີ · Customs union · ປະຊາຄົມເສດຖະກິດ
ສັນຍະລັກ	ເພງ · ທຸງ · ຄຳຂວັນ · ກາສັນຍະລັກ · ພາສາອາຊຽນ
ການປະຊຸມ	ການປະຊຸມສຸດຍອດ · ອາຊຽນ +3 · AMU · ASEAN Regional Forum · ASEM · ການປະຊຸມສຸດຍອດອາຊີຕາເວັນອອກ · CEPEA · ຂໍ້ລິເລີ່ມຊຽງໃໝ່
ອື່ນໆ	ເວລາມາຕະຖານ · ປະຕິນຍາບາງກອກ · Organizations · ຊີເກມ · ເລຂາທິການ · ສົນທິສັນຍາໄມຕີແລະຄວາມຮ່ວມມື · ຕະຫຼາດຫຼັກຊັບອາຊຽນ