ປະເທດຕິມໍແລັດສະເຕ
| |||||
| ຄຳຂວັນ: Unidade, Acção, Progresso ພາສາປອກຕຸຍການ (ເອກະພາບ ການກະທຳ ຄວາມກ້າວໜ້າ) | |||||
| ເພງຊາດ: ເພງຊາດຕິມໍ-ແລັດສະເຕ | |||||
.svg)
| |||||
| ນະຄອນຫຼວງ | ດິລີ 8°33′S 125°34′E / 8.550°S 125.567°E | ||||
| ເມືອງໃຫຍ່ສຸດ | ດິລີ | ||||
| ພາສາລັດຖະການ | ເຕຕຸມ ປອກຕຸຍການ | ||||
| ລັດຖະບານ | ສາທາລະນະລັດ | ||||
| - ປະທານປະເທດ | ຟານຊິສໂດ້ ກູເຕີເຣສ | ||||
| - ນາຍົກລັດຖະມົນຕີ | ໂຈເຊ່ ມາເຣຍ ວາສຄອນເຊລອສ | ||||
| ໄດ້ຮັບອິດສະລະພາບຈາກປອກຕຸຍການ ແລະອິນໂດເນເຊຍ | |||||
| - ປອກຕຸຍການ ຕິມໍ | ສະຕະວັດທີ່ 16 | ||||
| - ປະກາດອິດສະລະພາບຈາກອິນໂດເນເຊຍ | 25 ຕຸລາ 1999 | ||||
| - ໄດ້ຮັບອິດສະລະພາບສົມບູນ | 20 ພຶດສະພາ 2002 | ||||
| ພື້ນທີ່ - ທັງໝົດ - ພື້ນນ້ຳ(%) |
15,007 ກມ.² (ອັນດັບທີ 154) 5,794 ໄມລ໌² ນ້ອຍຫຼາຍ | ||||
| ປະຊາກອນ - ຄ.ສ. 2020ປະມານ - ຄ.ສ. 2015 - ປະຊາກອນ |
1,299,412 (ອັນດັບທີ 153) 1,183,643 [໑] 78/ກມ.² (ອັນດັບທີ 137) 201/ໄມລ໌² | ||||
| GDP (PPP) -ລວມ -ຕໍ່ປະຊາກອນ | ຄ.ສ. 2020ຄ່າປະມານ 1.920 ຕື້ໂດລາສະຫະລັດ (ອັນດັບທີ ) 1,456 ໂດລາສະຫະລັດ (ອັນດັບທີ ) | ||||
| HDI (2019) | 0.606 (ອັນດັບທີ 141) – ຕ່ຳ | ||||
| ສະກຸນເງິນ | ໂດລາສະຫະລັດ ($) (USD) | ||||
| ເຂດເວລາ | Timor-Leste Time TLS (UTC+9) | ||||
| ລະຫັດອິນເຕີເນັດ | .tl c | ||||
| ລະຫັດໂທລະສັບ | +670 | ||||
ຕິມໍແລັດສະແຕ ຫຼື ຕິມໍເລສເຕ ຫຼື ຕິມໍຕາເວັນອອກ (/ tiˈmɔːr ˈlɛʃteɪ /; ເຕຕຸມ: Timór Lorosa'e) ມີຊື່ຢ່າງເປັນທາງການວ່າ "ສາທາລະນະລັດປະຊາທິປະໄຕຕິມໍ-ເລສເຕ [໒] (ປອກຕຸຍການ: República Democrática de Timor-Leste, ເຕຕຸມ: Repúblika DemokrátikaTimór-Leste) ເປັນປະເທດທີ່ເປັນເກາະໃນອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້ແລະໂອເຊຍເນຍ ປະກອບດ້ວຍເຄີ່ງຕາເວັນອອກຂອງເກາະຕິມໍ ເກາະໃກ້ຄຽງ ໄດ້ແກ່ເກາະ Atauro ເກາະJaco ແລະເກາະOecusse ເຊີ່ງເປັນພື້ນທີ່ພິເສດທາງດ້ານຕາເວັນຄົຫສຽງເໜືອ ໂດຍມີອານາເຂດທິດຕາເວັນຕົກຕິດກັບອິນໂດເນເຊຍ ແລະທະດໃຕ້ຕິດກັບອອດສະເຕເລຍມີທະເລຕິມໍກັ້ນໄວ້
ຕິມໍຕາເວັນອອກໄດ້ຕົກເປັນອານານິຄົມຂອງໂປຕຸເກດໃນສະຕະວັດທີ່ 16 ເຊີ່ງເປັນທີ່ຮູ້ຈັກໃນຊື່ ໂປຕຸເກດ ຕິມໍຈົນເຖີງວັນທີ່ 28 ພະຈິກ 1975 ເມື່ອແນວຮ່ວມປະຕິວັດເພື່ອຕິມໍຕາເວັນອອກ (Fretilin) ໄດ້ປະກາດເອກະລາດຈາກໂປຕຸເກດ ຫຼັງຈາກນັ້ນເກົ້າວັນໄດ້ຖືກກອງທັບອິນໂດເນເຊຍເຂົ້າຮຸກຮານແລະຍຶດຄອງ ແລະໄດ້ປະກາດໃຫ້ເປັນແຂວງທີ່ 27 ຂອງອິນໂດເນເຊຍໃນປີຕໍ່ມາ ການຍຶດຄອງຕິມໍຕາເວັນອອກຂອງອິນໂດເນເຊຍມີລັກສະນະຂອງຄວາມຂັດແຍ້ງທີ່ຮຸນແຮງແລະດົນນານຫຼາຍທົດສະວັດລະຫວ່າງກຸ່ມແບ່ງແຍກດິນແດນ (ໂດຍສະເພາະ Fretilin) ແລະກອງທັບອິນໂດເນເຊຍ
ໃນປີ 1999 ຫຼັງຈາກສະຫະປະຊາຊາດຫຼື UN ໄດ້ຕັດສິນໃຈເຂົ້າໄປດູແລຄວາມຂັດແຍ້ງທີ່ເກີດຂຶ້ນ ເຮັດໃຫ້ອິນໂດເນເຊຍໄດ້ຍົກເລີກການຄວບຄຸມດິນແດນດັງກ່າວ ຕິມໍ-ເລສເຕຈຶງໄດ້ກາຍເປັນລັດອິດສະລະແຫ່ງໃໝ່ແຫ່ງທຳອິດຂອງສະຕະວັດທີ່ 21 ເມື່ອວັນທີ່ 20 ພຶດສະພາ 2002 ແລະໄດ້ເຂົ້າຮ່ວມກັບອົງການສະຫະປະຊາຊາດ[໓] ແລະຊມຊົນປະເທດພາສາປອກຕຸຍການ[໔] ໃນປີ 2011 ຕິມໍຕາເວັນອອກມີຄວາມຕັ້ງໃຈທີ່ຈະເປັນສະມາຊິກປະເທດທີ່ 11 ສະມາຄົມປະຊາຊາດແຫ່ງອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້ (ອາຊຽນ)[໕] ເປັນໜຶ້ງໃນສອງປະເທດທີ່ນັບຖືສາດສະນາຄິດໃນອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້ ອີກໜຶ່ງປະເທດຄືຟິລິບປິນ ແລະເປັນປະເທດດຽວໃນທະວີບອາຊີທີ່ມາພື້ນທີ່ທັງໝົດທີ່ຢູ່ໃນຊີກໂລກໃຕ້
ທີ່ມາຂອງຊື່[ແກ້ໄຂ]
"ຕິມໍ" ມາຈາກ "ຕິມູຣ໌" ມີຄວາມໝາຍວ່າ "ຕາເວັນອອກ" ໃນ ມາເລ ເຊີ່ງໄດ້ຮັບການບັນທຶກເປັນ "ຕິມໍ" ໃນ ໂປຕຸເກສ ຈຶງສົ່ງຜົນໃຫ້ຄວາມໝາຍ "ຕາເວັນອອກ ຕາເວັນອອກ": ພາສາປອຍຕຸການ ຕິມໍ-ເລສເຕ (Leste ໝາຍເຖີງ "ຕາເວັນອອກ"); ໃນ ພາສາເຕຕຸມ Timór Lorosa'e (Lorosa'e ໝາຍເຖີງ "ຕາເວັນອອກ" (ຕົວອັກສອນ "ພະອາທິດຂຶ້ນ")) ໃນພາສາອິນໂດເນເຊຍ ເອີ້ນວ່າ Timor Timur ດັງນັ້ນຈຶງໃຊ້ຊື່ໂປຕຸເກສສຳຫຼັບເກາະດ້ວຍຄຳວ່າ "ຕາເວັນອອກ" ເນື່ອງຈາກຄຳຄຸນນະສັບໃນພາສາອິນໂດເນເຊຍໃສ່ຫຼັງຄຳນາມ
ປະຫວັດຄວາມເປັນມາ[ແກ້ໄຂ]
ຍຸກກ່ອນປະຫວັດສາດ[ແກ້ໄຂ]
ວັດຖະນະທຳທີ່ຍັງຄົງຢູ່ທີ່ເມືອງເຍຣິມາໄລ ທາງຕາເວັນອອກສຸດຂອງຕິມໍຕາເວັນອອກ ມີອາຍຸເກົ່າແກ່ເຖີງ 42,000 ປີມາແລ້ວ ເຮັດໃຫ້ສະຖານທີ່ແຫ່ງນີ້ເປັນສະຖານທີ່ທີ່ເກົ່າແກທີ່ສຸດແຫ່ງໜຶ່ງຂອງມະນຸດສະໄໝໃໝ່ທີ່ມີກິດຈະກຳການເດີນເຮືອໃນອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້[໖] ເຊື່ອກັນວ່າໄດ້ມີການອັບພະຍົບຢ່າງນ້ອຍສາມຄັ້ງໃຫຍ່ໆ ໃນຕິມໍຕາເວັນອອກ ນັກມະນຸດສາດຄົນທຳອິດໄດ້ອະທິບາຍວ່າ ຊາວເວັດໂດ-ອອສຕຣາລອຍດ໌ເປັນກຸ່ມທຳອິດທີ່ໄດ້ເຂົ້າມາສູ່ຕິມໍຕາເວັນອອກປະມານ 3,000 ປີ ກ່ອນຄິດຕະການ ການອົບພະຍົບຄັ້ງທີ່ສອງຂອງຊາວເມລານີເຊຍເຮັດໃຫ້ຊາວເວັດໂດ-ອອສຕຣາລອຍດ໌ກ່ອນໜ້ານີ້ໄດ້ຖອຍໄປຢູ່ດ້ານໃນຂອງພູເຂົາ ແລະຄັ້ງລ່າສຸດຊາວໂປໂຕມາເລກໍ່ໄດ້ອົບພະຍົບມາຈາກຈີນຕອນໃຕ້ແລະອິນໂດຈີນຕອນເໜືອ[໗] ພໍ່ຄ້າຊາວຮົກກ້ຽນ (Hakka traders) ກໍ່ແມ່ນຢູ່ໃນກຸ່ມສຸດທ້າຍນີ້[໘]
ນິທານພື້ນເມືອງຂອງ Timorese ບອກເຖິງບັນພະບຸລຸດຜູ້ທີ່ຂີ່ເຮືອໄປທາງທິດຕາເວັນອອກຂອງປະເທດຕີມໍມາຮອດດິນແດນທາງທິດໃຕ້ ບາງເລື່ອງໄດ້ເລົ່າເຖິງບັນພະບຸລຸດຂອງ Timorese ເດີນທາງຈາກແຫຼມມາເລຫລືເຂດເນີນສູງ Minangkabau ຂອງເກາະ Sumatra. ຊາວ Austronesians ອົບພະຍົບໄປປະເທດ Timor ແລະຄິດວ່າມີສ່ວນກ່ຽວຂ້ອງກັບການພັດທະນາກະສິກຳຢູ່ເທິງເກາະ
ຍຸກສະໄໝຄຼາດສິກ[ແກ້ໄຂ]
ກ່ອນອານານິຄົມເອີຣົບ ຕີມໍໄດ້ຖືກລວມເຂົ້າໃນເຄືອຂ່າຍການຄ້າອິນໂດເນເຊຍ ມາເລເຊຍ ຈີນແລະອິນເດຍ ໃນສະຕະວັດທີ 14 ແມ່ນປະເທດສົ່ງອອກບັນດາແຊນຊາຍທີ່ມີກິ່ນຫອມ ຂ້າທາດ ນໍ້າເຜິ້ງແລະຂີ້ເຜີ້ງ ນັບແຕ່ທົດສະວັດທີ່ 1500 ປະຊາຊົນຕີມໍມີສາຍພົວພັນທາງທະຫານກັບຊາວ Luções ທາງພາກເໜືອຟີລິບປິນໃນປະຈຸບັນ ຄວາມອຸດົມສົມບູນຂອງໄມ້ເກດສະໜາເທິງໃນຕິມໍໄດ້ດຶງດູດນັກສຳຫຼວດຊາວເອີຣົບເຂົ້າມາໃນເກາະໃນຕົ້ນສະຕະວັດທີ 16 ໃນເວລານັ້ນນັກສຳຫຼວດຊາວເອີຣົບລາຍງານວ່າເກາະແຫ່ງນີ້ມີຊົນເຜົ່າຈຳນວນຫລວງຫລາຍທີ່ສຳຄັນ
ອານານິຄົມປອກຕຸຍການ[ແກ້ໄຂ]
ປອກຕຸຍການສ້າງຕັ້ງສະຖານທີ່ຕັ້ງຢູ່ຕິມໍ ແລະມາລຸກູ ການຍຶດຄອງເອີິຣົບມີຜົນໃນສ່ວນນ້ອຍຂອງປະເທດຕີມໍຕາເວັນອອກໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນໃນປີ 1769 ເມື່ອເມືອງດິລີໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນແລະຢູ່ໃນອານານິຄົມຂອງປະເທດປອກຕຸຍການ ຊາຍແດນທີ່ແນ່ນອນລະຫວ່າງເກາະເຄິ່ງໜຶ່ງຂອງພາກຕາເວັນຕົກຂອງອານານິຄົມຮອນແລນແລະຕາເວັນອອກທີ່ມີອານານິຄົມປອກຕຸຍການໄດ້ຖືກຈັດສິນໂດຍສານຖາວອນຂອງສານໂລກຊີ້ຂາດປີ 1914 ແລະຍັງຄົງແມ່ນເຂດແດນລະຫວ່າງປະເທດອິນໂດເນເຊຍແລະຕີມໍຕາເວັນອອກຕາມລຳດັບ ສຳລັບຊາວປອກຕຸຍການ ຕີມໍຕາເວັນອອກຍັງຄົງບໍ່ໄດ້ຮັບຄວາມສົນໃຈຈົນຮອດທ້າຍສະຕະວັດທີ 19 ດ້ວຍການລົງທືນທີ່ໜ້ອຍທີ່ສຸດໃນພື້ນຖານໂຄງສ້າງ ສຸຂະພາບ ແລະການສຶກສາ
ອ້າງອິງ[ແກ້ໄຂ]
- ↑ Statistics Timor-Leste : [໑]. ສືບຄົ້ນ 12 ກຸມພາ 2021.
- ↑ UNGEGN WG Country Names : [໒]. ສືບຄົ້ນ 12 ກຸມພາ 2021.
- ↑ UNANIMOUS ASSEMBLY DECISION MAKES TIMOR-LESTE 191ST UNITED NATIONS MEMBER STATE : [໓]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.
- ↑ Community of Portuguese Language Countries : [໔]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.
- ↑ TIMOR-LESTE’S ASEAN MEMBERSHIP PROSPECTS IN A TIME OF GEOPOLITICAL AMBIGUITY : [໕]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.
- ↑ Maritime Southeast Asia : [໖]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.
- ↑ Population Settlements in East Timor and Indonesia : [໗]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.
- ↑ ABOUT TIMOR-LESTE : [໘]. ສືບຄົ້ນ 3 ມີນາ 2021.
ສະມາຄົມປະຊາຊາດແຫ່ງອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້ | ||
|---|---|---|
| ປະເທດສະມາຊິກ | ກຳປູເຈຍ · ສິງກະໂປ · ໄທ · ບຣູໄນ · ຟີລິບປິນ · ມາເລເຊຍ · ມຽນມາ · ລາວ · ຫວຽດນາມ · ອິນໂດເນເຊຍ |  |
| ປະເທດສັງເກດການ | ຕີມໍ-ເລສເຕ · ປາປົວນິວກິນີ | |
| ການບໍລິຫານ | ກົດບັດ · ເຂດການຄ້າເສລີ · Customs union · ປະຊາຄົມເສດຖະກິດ | |
| ສັນຍະລັກ | ເພງ · ທຸງ · ຄຳຂວັນ · ກາສັນຍະລັກ · ພາສາອາຊຽນ | |
| ການປະຊຸມ | ການປະຊຸມສຸດຍອດ · ອາຊຽນ +3 · AMU · ASEAN Regional Forum · ASEM · ການປະຊຸມສຸດຍອດອາຊີຕາເວັນອອກ · CEPEA · ຂໍ້ລິເລີ່ມຊຽງໃໝ່ | |
| ອື່ນໆ | ເວລາມາຕະຖານ · ປະຕິນຍາບາງກອກ · Organizations · ຊີເກມ · ເລຂາທິການ · ສົນທິສັນຍາໄມຕີແລະຄວາມຮ່ວມມື · ຕະຫຼາດຫຼັກຊັບອາຊຽນ | |