ຫ້າລາຊະວົງ ແລະ ສິບອານາຈັກ (ໄລຍະ)
 | ບົດຄວາມນີ້ຂາດການອ້າງອີງຈາກເອກະສານອ້າງອີງຫຼືແຫຼ່ງຂໍ້ມູນ. ກະລຸນາຊ່ອຍພັດທະນາບົດຄວາມນີ້ໂດຍຕື່ມແຫຼ່ງຂໍ້ມູນເປັນຕາເຊື່ອຖື. ເນື້ອຫາເຊິ່ງຂາດການອ້າງອີງອາດຖືກຄັດຄ້ານຫຼືນຳອອກ |
ຫ້າລາຊະວົງ ແລະສິບອານາຈັກ (907-960 ໃນຄວາມໝາຍແຄບ, 907-979 ໃນຄວາມໝາຍກວ້າງ) ແມ່ນໄລຍະໜຶ່ງໃນປະຫວັດສາດຂອງຈີນທີ່ເລີ່ມຕົ້ນດ້ວຍການສິ້ນພຣະຊົນຂອງລາຊະວົງຖາງ ແລະສິ້ນສຸດດ້ວຍການລວມຕົວຂອງຊາວຮັນສ່ວນໃຫຍ່ໂດຍລາຊະວົງຊົ້ງ. ຫ້າລາຊະວົງແລະສິບອານາຈັກແມ່ນການສືບຕໍ່ສືບຕໍ່ການເມືອງໃນທ້າຍລາຊະວົງຖາງແລະລະບອບແບ່ງແຍກດິນແດນ. ພາຍຫຼັງລາຊະວົງຖາງຕົກລົງ, ລັດຖະສັກສິດທ້ອງຖິ່ນໄດ້ສ້າງຕັ້ງຕົນເອງເປັນລັດເອກະລາດ. ໃນນັ້ນ, ແຫ່ງໜຶ່ງທີ່ຕັ້ງຢູ່ພາກເໜືອຂອງຈີນ, ເຊິ່ງມີອຳນາດການທະຫານທີ່ແຂງແຮງທີ່ສຸດ ແລະ ອ້າງວ່າເປັນຜູ້ສືບທອດອຳນາດຂອງສູນກາງ, ໄດ້ຜ່ານ 5 ລາຊະວົງ, ດັ່ງນັ້ນເຂົາເຈົ້າຈຶ່ງຖືກເອີ້ນວ່າ “ຫ້າລາຊະວົງ”. ຍົກເວັ້ນລາຊະວົງທໍາອິດແລະສຸດທ້າຍ, ຕໍ່ມາ Liang ແລະຕໍ່ມາ Zhou, ເຊິ່ງໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍຊາວ Han, ສາມລາຊະວົງກາງ, ຕໍ່ມາ Tang, ຕໍ່ມາ Jin ແລະຕໍ່ມາ Han, ໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍປະຊາຊົນ Shatuo. ເຖິງວ່າ "ຫ້າລາຊະວົງ" ເບິ່ງຄືວ່າມີກຳລັງແຮງພໍສົມຄວນ, ແຕ່ຍັງບໍ່ສາມາດຄວບຄຸມເຂດຮັນໄດ້ທັງໝົດ; ແລະລັດ vassal ແຍກຕົວອອກອື່ນໆ ອາດຈະປະກາດຕົນເອງເປັນຈັກກະພັດ ຫຼືຖືວ່າລາຊະວົງ Central Plains ເປັນແບບດັ້ງເດີມ. ໃນບັນດາພວກເຂົາ, ສິບປະເທດທີ່ມີການປົກຄອງຍາວກວ່າແລະອໍານາດແຫ່ງຊາດທີ່ເຂັ້ມແຂງກວ່າໄດ້ຖືກເອີ້ນລວມວ່າ "ສິບອານາຈັກ". ໃນໄລຍະນີ້, ຜູ້ນໍາທ້ອງຖິ່ນມັກຈະກະບົດແລະຍຶດອໍານາດ, ສົ່ງຜົນໃຫ້ເກີດສົງຄາມຢ່າງຕໍ່ເນື່ອງແລະຜູ້ປົກຄອງໃຊ້ກົນລະຍຸດການທະຫານເພື່ອສະກັດກັ້ນອໍານາດພົນລະເຮືອນ. ຄວາມວຸ້ນວາຍພາຍໃນໃນເຂດທົ່ງພຽງພາກກາງຍັງໄດ້ໃຫ້ໂອກາດແກ່ຊາວ Khitan ທີ່ຈະບຸກລຸກພາກໃຕ້, ແລະລາຊະວົງ Liao ໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນ [ref 1]. ໄລຍະນີ້ກໍ່ແມ່ນຈຸດເວລາທີ່ການພົວພັນທາງດ້ານພູມສາດລະຫວ່າງລາຊະວົງຖາງແລະຊົ້ງໄດ້ຮັບການຈັດຕັ້ງຄືນໃໝ່.
ຈາກການສິ້ນຊີວິດຂອງລາຊະວົງຖາງໄປເຖິງການສ້າງຕັ້ງລາຊະວົງຊົ້ງເໜືອ, ເປັນເວລາຫຼາຍກວ່າເຄິ່ງສະຕະວັດ, ເຂດທົ່ງພຽງກາງເຫັນການປະກົດຕົວຂອງ 5 ລາຊະວົງຄື: ລຽນ, ຖາງ, ຈິນ, ຮານ, ແລະ ໂຈວ, ເຊິ່ງຮູ້ກັນໃນປະຫວັດສາດວ່າ: ຕໍ່ມາຫຼຽງ, ຕໍ່ມາຖາງ, ຕໍ່ມາຈິນ, ຕໍ່ມາຮັນ, ແລະໂຈວ. ໃນປີ 907, ເຈົ້າຊາຍຂອງ Liang Zhu Wen ໄດ້ຍຶດຄອງລາຊະວົງ Tang ແລະສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນຕໍ່ມາລາຊະວົງ Liang, ເປັນຈຸດເລີ່ມຕົ້ນຂອງຫ້າລາຊະວົງແລະສິບຊະອານາຈັກ. ຕໍ່ມາ, Li Cunxu, ລູກຊາຍຂອງ Li Keyong, ເຈົ້າຊາຍ Jin, ໄດ້ທໍາລາຍຕໍ່ມາ Liang ສືບຕໍ່ສະຖາບັນແລະສະຖາບັນລາຊະວົງ Tang ໃນຕໍ່ມາ. ເຈົ້າຈັກກະພັດທັງ 5 ພາຍຫຼັງສະໄໝລາຊະວົງ Tang ລ້ວນແຕ່ແມ່ນເຊື້ອສາຍຂອງ Li Keyong ແລະບັນດາຜູ້ບັນຊາການຂອງລາວ. ຫຼັງຈາກການຂະຫຍາຍຕົວແລະການຈັດຕັ້ງໃຫມ່ຂອງຈັກກະພັດ Mingzong ຂອງຕໍ່ມາ Tang, ຕໍ່ມາລາຊະວົງ Tang ໄດ້ມີອໍານາດເພີ່ມຂຶ້ນ. ແນວໃດກໍດີ, ຍ້ອນການປະທະກັນພາຍໃນ, ມັນໄດ້ຖືກທຳລາຍໂດຍກອງທັບ Khitan ນຳໂດຍທ່ານ Shi Jingtang, ເຈົ້າແຂວງ Hedong, ແລະຫຼັງຈາກນັ້ນລາຊະວົງ Jin ກໍ່ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນ. ຫຼັງຈາກທີ່ທ່ານ Shi Jingtang ເສຍຊີວິດໄປບໍ່ດົນ, ການພົວພັນລະຫວ່າງ Khitan ແລະ Jin ໄດ້ຊຸດໂຊມລົງ, ແລະກອງທັບ Khitan ໄດ້ເດີນທາງໄປພາກໃຕ້ເພື່ອທໍາລາຍຕໍ່ມາ Jin ແລະສ້າງຕັ້ງລາດຊະວົງ Liao. ໃນຂະນະນັ້ນ, Liu Zhiyuan, ເຈົ້າແຂວງ Hedong ໃນສະໄຫມຈິນຕະນາການຕໍ່ມາ, ໄດ້ປະກາດຕົນເອງຈັກກະພັດໃນແຂວງ Taiyuan ແລະສະຖາບັນຕໍ່ມາລາຊະວົງ Han, ຟື້ນຟູທົ່ງພຽງພາກກາງ. ຫລັງຈາກນັ້ນ, Guo Wei, ທູດລັບຂອງ Han ຕໍ່ມາ, ໄດ້ຍຶດເອົາ Han ຕໍ່ມາ, ສ້າງຕັ້ງຕໍ່ມາ Zhou ແລະໄດ້ມອບບັນລັງໃຫ້ Chai Rong ລູກຊາຍລ້ຽງຂອງລາວ. Chai Rong ໄດ້ເຮັດວຽກຢ່າງໜັກເພື່ອໃຫ້ຜູ້ຕໍ່ມາ Zhou ຄ່ອຍໆມີຄວາມສາມາດໃນການໂຮມເຂດທົ່ງພຽງກາງ, ແຕ່ໂຊກບໍ່ດີ, ລາວຕາຍຍ້ອນພະຍາດໃນລະຫວ່າງການເດີນທາງໄປເມືອງສິບຫົກແຂວງ Yanyun. ຕໍ່ມາ Zhou ໄດ້ຖືກຄອບຄອງໂດຍ Zhao Kuangyin, ຫົວຫນ້າກວດກາພະລາຊະວັງ, ແລະຫ້າລາຊະວົງໄດ້ສິ້ນສຸດລົງ.
ໃນບັນດາສິບອານາຈັກ, Wu ເປັນທີ່ເຂັ້ມແຂງທີ່ສຸດໃນ Jiangnan, ແຕ່ຕໍ່ມາໄດ້ຖືກຍຶດໂດຍ Qi Wang Li Bian, ຜູ້ສ້າງຕັ້ງພາກໃຕ້ Tang. ທີ່ເຂັ້ມແຂງທີ່ສຸດຕໍ່ໄປແມ່ນ Wuyue ແລະ Min. Huguang ຖືກຍຶດຄອງໂດຍ Jingnan, ລັດ Chu ແລະພາກໃຕ້ Han. ຖາງໃຕ້ແມ່ນລັດທີ່ມີອຳນາດພໍສົມຄວນ, ແລະໄດ້ເອົາຊະນະລັດມິນ ແລະ ຈູຢ່າງຕໍ່ເນື່ອງ. ເຖິງຢ່າງໃດກໍຕາມ, ການເຄື່ອນໄຫວທາງການທະຫານຊ້ຳແລ້ວຊ້ຳແລ້ວຊ້ຳອີກໄດ້ເຮັດໃຫ້ກຳລັງຂອງຊາດຫລຸດລົງ, ແລະ ໄດ້ເອົາຊະນະໂດຍທ່ານ Zhou. ໃນເມືອງຊຸມີອະດີດຊູແລະຫຼັງຊູ່, ເປັນປະເທດທີ່ຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງແລະມີອຳນາດອັນດັບສອງຕໍ່ຈາກເມືອງຖາງໃຕ້. ຮານພາກເໜືອແມ່ນໜຶ່ງໃນສິບອານາຈັກພາກເໜືອແລະໄດ້ຮັບການສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍລູກຫລານຂອງ Liu ໃນຍຸກຕໍ່ມາ Han. ຫຼັງຈາກ Zhao Kuangyin ໄດ້ສ້າງຕັ້ງສະຖາບັນລາຊະວົງ Song (ທີ່ຮູ້ຈັກໃນປະຫວັດສາດເປັນເພງພາກເຫນືອ), ລາວແລະນ້ອງຊາຍ Zhao Guangyi ໄດ້ຊະນະອານາຈັກແລະພາກພື້ນອື່ນໆໃນເຂດທົ່ງພຽງພາກກາງ. ໃນທີ່ສຸດ, ໃນປີ 979, ພວກເຂົາເຈົ້າໄດ້ລວມເອົາເຂດ Han ສ່ວນໃຫຍ່, ແລະໄລຍະເວລາສິບອານາຈັກໄດ້ສິ້ນສຸດລົງ.[1]
ຫ້າລາຊະວົງແລະສິບອານາຈັກໂດຍທົ່ວໄປໄດ້ສືບຕໍ່ລະບົບການເມືອງໃນທ້າຍລາຊະວົງຖາງ, ແຕ່ເຈົ້າໜ້າທີ່ຫຼາຍຄົນໄດ້ຮັບນາມມະຍົດວ່າ "ທູດ". ມີການປ່ຽນແປງຫຼາຍຢ່າງໃນລະຫວ່າງຫ້າລາຊະວົງ, ແລະ ຕຳແໜ່ງທາງການກໍຖືກຍົກເລີກເລື້ອຍໆ. ຕົ້ນຕໍມີ 3 ແຂວງ, 6 ກະຊວງຮັບຜິດຊອບການບໍລິຫານ, 3 ກົມຮັບຜິດຊອບການເງິນ, ແລະ ສະພາເອກະຊົນຮັບຜິດຊອບການທະຫານ. ລະບົບນີ້ໄດ້ຖືກສືບທອດຕໍ່ມາໂດຍລາຊະວົງ Song. ບາງລະບອບຂອງສິບອານາຈັກແມ່ນຂຶ້ນກັບຫ້າລາຊະວົງ, ແລະໂຄງສ້າງທາງດ້ານການເມືອງຂອງພວກເຂົາແມ່ນປະມານຄືກັນກັບຂອງຫ້າລາຊະວົງ [2]. ຍ້ອນວ່າເຈົ້າເມືອງທະຫານທ້ອງຖິ່ນຢູ່ນອກການຄວບຄຸມແລະມັກທໍລະຍົດຕໍ່ລັດຖະບານກາງ, ສານຈັກກະພັດໄດ້ເສີມຂະຫຍາຍອຳນາດການທະຫານຂອງກອງທັບຈັກກະພັດເພື່ອສະກັດກັ້ນບັນດາຝ່າຍມີອຳນາດທ້ອງຖິ່ນ. ເພື່ອຕ້ານກັບປະກົດການຂອງຜູ້ຊາຍທະຫານທີ່ແຊກແຊງເຂົ້າໃນວຽກງານຂອງລັດຖະບານນັບຕັ້ງແຕ່ຫ້າລາຊະວົງ, ລາຊະວົງ Song ໄດ້ຮັບຮອງເອົານະໂຍບາຍຂອງຄວາມເຂັ້ມແຂງຂອງລໍາຕົ້ນແລະສາຂາທີ່ອ່ອນແອແລະເນັ້ນຫນັກໃສ່ວັດທະນະທໍາຕໍ່ອໍານາດທາງທະຫານ. ໃນດ້ານການທູດ, ໃນສະໄໝລາຊະວົງຖາງ, ຊົນເຜົ່າຫູແລະຮ້ານໄດ້ລວມຕົວກັນ, ແລະບັນດາຊົນເຜົ່າຕ່າງປະເທດຄ່ອຍໆເຄື່ອນຍ້າຍເຂົ້າເຂດອ້ອມຂ້າງຂອງຈີນ. ຫຼັງຈາກການພັງທະລາຍຂອງລາຊະວົງຖາງແລະການເລີ່ມຕົ້ນຂອງຫ້າລາຊະວົງແລະສິບຊະອານາຈັກ, ບາງປະເທດຕ່າງປະເທດໄດ້ເກີດຂຶ້ນເຊັ່ນ: Shatuo ທີ່ເວົ້າພາສາຮັນທີ່ໄດ້ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນຫ້າສະໄຫມຂອງຕໍ່ມາ Tang, ຕໍ່ມາ Jin ແລະຕໍ່ມາ Han. ຊາວເຜົ່າຂະແມໄດ້ສ້າງຕັ້ງລັດ Khitan ເປັນຄັ້ງທຳອິດ, ຫຼັງຈາກນັ້ນໄດ້ເຄື່ອນຍ້າຍໄປທາງໃຕ້ເພື່ອທຳລາຍລາຊະວົງ Jin ໃນພາຍຫຼັງແລ້ວກໍ່ຕັ້ງລາຊະວົງ Liao. ນອກນັ້ນຍັງມີກອງທັບ ດິງໜານ ຂອງຕາແສງ ດັ້ງຈ່ຽງ, ເຂດຊາຕາເວັນຕົກຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໃນລາຊະວົງຊົ້ງພາກເໜືອ, ລາຊະອານາຈັກດ່າລີຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍຊາວບ້າຢູ່ພາກຕາເວັນຕົກສຽງໃຕ້, ແລະ ໄດ໋ກວຽດຂອງຫວຽດນາມ ທີ່ຄ່ອຍໆແຕກອອກຈາກລະບອບທົ່ງພຽງພາກກາງ. ສິ່ງເຫຼົ່ານີ້ໄດ້ສົ່ງຜົນກະທົບຢ່າງເລິກເຊິ່ງຕໍ່ສະຖານະການສາກົນຂອງລາຊະວົງຊົ້ງ.
ເນື່ອງຈາກສົງຄາມຄົງທີ່, ການຮຸກຮານຂອງຕ່າງປະເທດແລະໄພພິບັດທໍາມະຊາດໃນພາກເຫນືອ, ສິບລັດພາກໃຕ້ແມ່ນດີກວ່າ 5 ລັດທາງເຫນືອໃນດ້ານປະຊາກອນ, ເສດຖະກິດ, ວັດທະນະທໍາແລະເຕັກໂນໂລຢີ. ນີ້ແມ່ນປັດຈຸບັນທີ່ເສດຖະກິດຂອງປະເທດຈີນໃຕ້ໄດ້ລື່ນກາຍພາກເຫນືອຂອງຈີນອີກເທື່ອຫນຶ່ງ, ສະຖານະການທີ່ບໍ່ເຄີຍມີການປ່ຽນແປງນັບຕັ້ງແຕ່ນັ້ນມາ. ເພື່ອຂະຫຍາຍຕົວດ້ານເສດຖະກິດ, ສິບປະເທດໄດ້ເອົາໃຈໃສ່ເປັນຢ່າງດີຕໍ່ການກໍ່ສ້າງການອະນຸລັກນ້ຳແລະພືດເສດຖະກິດ, ພັດທະນາດ້ານການຄ້າ, ຊາ, ແຜ່ນແພ. ກຳແພງທະເລແມ່ນ້ຳ Qiantang ກໍ່ໄດ້ຮັບການກໍ່ສ້າງໃນໄລຍະນີ້. ເນື່ອງຈາກການລົ້ມລະລາຍທາງດ້ານເສດຖະກິດຂອງ Guanzhong, ສ່ວນໃຫຍ່ຂອງ 5 ລາຊະວົງໄດ້ສ້າງຕັ້ງນະຄອນຫຼວງຂອງພວກເຂົາຢູ່ໃນເມືອງ Kaifeng, ເຊິ່ງເປັນສູນກາງຂອງຄອງ Grand ໃນສະໄຫມລາຊະວົງ Sui ແລະ Tang. ປັດໄຈຂອງນະຄອນຫຼວງແລະສິບຫົກແຂວງ Yanyun ຖືກປົກຄອງໂດຍເຊື້ອຊາດຕ່າງປະເທດສົ່ງຜົນກະທົບຕໍ່ການທະຫານແລະເສດຖະກິດຂອງລາຊະວົງ Song.[3]
ໃນດ້ານວັດທະນະທໍາ, ຫ້າລາຊະວົງແລະສິບອານາຈັກແມ່ນໄລຍະເວລາທີ່ສໍາຄັນສໍາລັບການພັດທະນາຂອງບົດກະວີ Ci, ແລະພຸດທະສາດສະຫນາ Zen ຍັງເຂົ້າສູ່ຄວາມຮຸ່ງເຮືອງໃນຊ່ວງເວລານີ້. ໃນໄລຍະຫ້າລາຊະວົງ, ການພິມແຜ່ນໄມ້ຂອງເກົ້າຄລາສສິກໄດ້ຮັບການສົ່ງເສີມ, ການປົກປັກຮັກສາຄລາສສິກ Confucian ຫຼາຍ. ໃນດ້ານການແຕ້ມຮູບ, ພາກໃຕ້ແລະພາກເຫນືອມີລັກສະນະພິເສດຂອງຕົນເອງ.[4]
