Jump to content

ຍຸກມືດຂອງກຳປູເຈຍ

ຈາກ ວິກິພີເດຍ
ລາຊະອານາຈັກ ກຳປູເຈຍ

ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា  (Khmer)
Preăh Réachéanachâkr Kâmpŭchéa
1431–1863
ທຸງຊາດPost-Angkor Cambodia
ກຳປູເຈຍ ແລະ ປະເທດເພື່ອນບ້ານ, ປີ 1540
ກຳປູເຈຍ ແລະ ປະເທດເພື່ອນບ້ານ, ປີ 1540
ເມືອງຫຼວງChaktomuk (1431–1525)
Longvek (1525–1594)
Srey Sarchor (1594–1620)
Oudong (1620–1863)
ພາສາທົ່ວໄປMiddle Khmer (ຈົນກ່ວາ 1777)
ຂະເໝນສະໄໝໃໝ່ (ຈາກ 1777)
ສາສະໜາ
ພຸດທະສາສະນິກະຊົນ
ເດມະນິມ
ການປົກຄອງລະບອບການປົກຄອງແບບສົມບູນ
ກະສັດ 
• 1431–1463 (ທໍາອິດ)
Ponhea Yat
• 1516–1566
Ang Chan I
• 1566–1576
Barom Reachea I
• 1602–1618
Srei Soriyopear
• 1618–1628
Chey Chettha II
• 1848–1860
Ang Duong
• 1860–1863 (ສຸດທ້າຍ)
Ang Voddey
ຍຸກປະຫວັດສາດຍຸກ​ສະ​ໄຫມ​ຕົ້ນ​
1431
1591–1594
1593–1597
1594
ສະຕະວັດທີ 17
• Oudong era
1620
1643–1644
• Rattanakosin conquest of Battambang and Siem Reap
1795
1834–1847
11 ສິງຫາ 1863
ປະຊາກອນ
• 1500
1,224,000
• 1600
1,419,000
• 1700
1,650,000
• 1800
2,090,000
ສະກຸນເງິນCambodian tical
ກ່ອນໜ້າ		 ຖັດໄປ
ອານາຈັກພຣະນະຄອນ
French Cambodia
ສະຫຍາມ
ຫວຽດນາມ
ປັດຈຸບັນເປັນສ່ວນໜຶ່ງຂອງ

ສະໄໝຫຼັງອັງກໍຂອງກຳປູເຈຍ (ຂະແມ: ប្រទេសកម្ពុជាក្រោយសម័យអង្គរ) ຍັງ​ເອີ້ນ​ວ່າ ​ຍຸກມືດຂອງກຳປູເຈຍ,[1] ໝາຍ​ເຖິງ​ຍຸກ​ປະ​ຫວັດ​ສາດ​ແຕ່​ຕົ້ນ​ສັດ​ຕະ​ວັດ​ທີ 15 ຫາ 1863, ການ​ເລີ່ມ​ຕົ້ນ​ຂອງ​ການ​ປົກ​ປັກ​ຮັກ​ສາ​ຝຣັ່ງ​ຂອງ​ກຳ​ປູ​ເຈຍ. ຍ້ອນວ່າແຫຼ່ງທີ່ເຊື່ອຖືໄດ້ (ສໍາລັບສະຕະວັດທີ 15 ແລະ 16, ໂດຍສະເພາະ) ແມ່ນຫາຍາກຫຼາຍ, ຄໍາອະທິບາຍປ້ອງກັນແລະສະຫຼຸບທີ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບເຫດການທີ່ຊັດເຈນທີ່ສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງການຫຼຸດລົງຂອງອານາຈັກຂະເໝນ, ໄດ້ຮັບການຍອມຮັບຢ່າງເປັນເອກກະພາບໂດຍຊຸມຊົນວິທະຍາສາດ, ມາຮອດປັດຈຸບັນຍັງບໍ່ໄດ້ຮັບການຜະລິດ.[2][3] ເຖິງຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ, ນັກປະຫວັດສາດສະໄໝໃໝ່ສ່ວນໃຫຍ່ໄດ້ເຂົ້າໃກ້ຄວາມເຫັນດີເຫັນພ້ອມເຊິ່ງການປ່ຽນແປງທາງສາສະໜາ, ລາຊະວົງ, ການປົກຄອງ ແລະ ການທະຫານ, ບັນຫາສິ່ງແວດລ້ອມ ແລະ ຄວາມບໍ່ສົມດຸນທາງລະບົບນິເວດທີ່ແຕກຕ່າງ ແລະ ຄ່ອຍໆປ່ຽນແປງໄປເທື່ອລະ[4] ການຕີຄວາມໝາຍ.[5][6][7] ໃນຊຸມປີມໍ່ໆມານີ້, ຈຸດສຸມຂອງນັກວິຊາການໄດ້ຫັນໄປສູ່ການພົວພັນລະຫວ່າງມະນຸດກັບສິ່ງແວດລ້ອມແລະຜົນສະທ້ອນທາງລະບົບນິເວດ, ລວມທັງໄພພິບັດທໍາມະຊາດເຊັ່ນ: ໄພນໍ້າຖ້ວມແລະໄພແຫ້ງແລ້ງ.[8][9][10][11]

ເຫດການດຽວທີ່ສະທ້ອນເຖິງຄວາມເປັນຈິງຢ່າງບໍ່ຕ້ອງສົງໃສ, ຈຸດອ້າງອິງສູນກາງຂອງສະຕະວັດທີ 15 ທັງຫມົດແມ່ນການແຊກແຊງຂອງສະຫຍາມໃນລັກສະນະທີ່ບໍ່ເປີດເຜີຍບາງຢ່າງຢູ່ທີ່ນະຄອນຫຼວງຢໂສໂດາຣາປອູຣາ (Angkor Thom) ປະມານປີ 1431. ບັນດາ​ນັກ​ປະຫວັດສາດ​ກ່ຽວ​ຂ້ອງ​ເຖິງ​ເຫດການ​ດັ່ງກ່າວ​ກ່ຽວ​ກັບ​ການ​ຫັນ​ສູນ​ກາງ​ການ​ເມືອງ​ຂອງ​ກຳປູ​ເຈຍ​ໄປ​ທາງ​ໃຕ້​ຢູ່​ເຂດ​ທ່າ​ກຳ​ປັ່ນ​ແມ່​ນ້ຳຂອງ​ນະຄອນ ຫຼວງ​ພະນົມ​ເປັນ ​ແລະ​ຕໍ່​ມາ Longvek.[12][13]

ການ​ປົກຄອງ​ຂອງ​ສະຫຍາມ​ແລະ​ຫວຽດນາມ​ໄດ້​ເພີ່ມ​ທະວີ​ຂຶ້ນ​ໃນ​ລະຫວ່າງ​ສະຕະວັດ​ທີ 17 ​ແລະ 18, ​ເຮັດ​ໃຫ້​ການ​ເຄື່ອນ​ຍ້າຍ​ບ່ອນ​ນັ່ງ​ຂອງ​ອຳນາດ​ເລື້ອຍໆ, ​ໃນ​ຂະນະ​ທີ່​ອຳນາດ​ຂອງ​ກະສັດ​ຂະ​ເໝນ​ຫຼຸດ​ລົງ​ໃນ​ສະ​ຖາ​ນະ​ການ. ອຳນາດ​ທັງ​ສອງ​ສະ​ລັບ​ກັນ​ຮຽກ​ຮ້ອງ​ໃຫ້​ມີ​ການ​ສະ​ຫງວນ​ໄວ້​ອາ​ໄລ ແລະ​ສະ​ຫງວນ​ຈາກ​ສານ​ກຳ​ປູ​ເຈຍ.[14] ໃນ​ກາງ​ສະຕະວັດ​ທີ 19, ດ້ວຍ​ບັນດາ​ລາຊະວົງ​ໃນ​ສະຫຍາມ ​ແລະ ຫວຽດນາມ ​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ສ້າງ​ຕັ້ງ​ຂຶ້ນ​ຢ່າງ​ໝັ້ນ​ຄົງ, ກຳປູ​ເຈຍ​ໄດ້​ຖືກ​ຈັດ​ຂຶ້ນ​ຢູ່​ພາຍ​ໃຕ້ ​ການ​ປົກຄອງ ​ຮ່ວມ​ລະຫວ່າງ​ສອງ​ອານາຈັກ​ໃນ​ພາກ​ພື້ນ, ​ເຮັດ​ໃຫ້​ອານາຈັກ​ກຳປູ​ເຈຍ​ເສຍ​ອະທິປະ​ໄຕ​ຂອງ​ຊາດ. ຕົວແທນ ຂອງອັງກິດ John Crawfurd ກ່າວວ່າ:"... ກະສັດຂອງອານາຈັກເກົ່າແກ່ນັ້ນພ້ອມທີ່ຈະຖິ້ມຕົວເອງພາຍໃຕ້ການປົກປ້ອງຂອງປະເທດເອີຣົບໃດໆ ... "ເພື່ອ​ຊ່ວຍ​ປະ​ຢັດ​ກໍາ​ປູ​ເຈຍ​ຈາກ​ການ​ຖືກ​ລວມ​ເຂົ້າ​ກັບ​ຫວຽດ​ນາມ​ແລະ​ສະຫຍາມ​, King Ang Duong ໄດ້​ຕົກ​ລົງ​ເຫັນ​ດີ​ກັບ​ການ​ສະ​ເຫນີ ​ປົກ​ປັກ​ຮັກ​ສາ ​ອາ​ນາ​ນິ​ຄົມ​ຂອງ​ຝຣັ່ງ , ເຊິ່ງ​ໄດ້​ມີ​ຜົນ​ສັກ​ສິດ​ກັບ​ກະ​ສັດ Norodom Prohmbarirak ໄດ້​ລົງ​ນາມ​ແລະ​ການ​ຮັບ​ຮອງ​ຢ່າງ​ເປັນ​ທາງ​ການ​ໃນ​ການ​ປົກ​ປັກ​ຮັກ​ສາ​ຝຣັ່ງ​ໃນ​ວັນ​ທີ 11 ເດືອນ​ສິງ​ຫາ[15]

ເອກະສານອ້າງອີງ

[ດັດແກ້]
  1. ↑ "Murder and Mayhem in Seventeenth Century Cambodia - The so-called middle period of Cambodian history, stretching from... - Reviews in History". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  2. ↑ "What the collapse of ancient capitals can teach us about the cities of today by Srinath Perur"
  3. ↑ "Cambodia and Its Neighbors in the 15th Century, Michael Vickery". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  4. ↑ "Scientists dig and fly over Angkor in search of answers to golden city's fall by Miranda Leitsinger"
  5. ↑ "What Caused the End of the Khmer Empire By K. Kris Hirst". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  6. ↑ "THE DECLINE OF ANGKOR". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  7. ↑ "The emergence and ultimate decline of the Khmer Empire was paralleled with development and subsequent change in religious ideology, together with infrastructure that supported agriculture". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  8. ↑ "Laser scans flesh out the saga of Cambodias 1200 year old lost city". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  9. ↑ "Possible new explanation found for sudden demise of Khmer Empire". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  10. ↑ "The emergence and ultimate decline of the Khmer Empire - ...the Empire experienced two lengthy droughts, during c.1340-1370 and also c.1400-1425...". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  11. ↑ "Climate as a contributing factor in the demise of Angkor, Cambodia". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  12. ↑ "Kingdom of Cambodia - 1431-1863". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  13. ↑ "https://books.google.com/books?id=7i0jGxysUUcC&q=Siamese+intervention+cambodia+1431&pg=PA147". Patriots and Tyrants: Ten Asian Leaders By Ross Marlay, Clark D. Nehe. {{cite book}}: External link in |chapter= (help)
  14. ↑ "https://books.google.com/books?id=QKgraWbb7yoC&q=In+1717+a+Siamese+fleet&pg=PA566". Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East... Volume 1. {{cite book}}: External link in |chapter= (help)
  15. ↑ "London Company's Envoys Plot Siam". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
ດຶງຂໍ້ມູນຈາກ "https://lo.wikipedia.org/w/index.php?title=ຍຸກມືດຂອງກຳປູເຈຍ&oldid=116341"