ຊຸມຊົນຄອງເຕີຍ

ຊຸມຊົນແອອັດຄອງເຕີຍ (ໄທ: ชุมชนแออัดคลองเตย) ຫຼືທີ່ຮູ້ຈັກກັນໃນຊື່ ສະລັມຄອງເຕີຍ (ໄທ: สลัมคลองเตย) ນັ້ນຖືເປັນແຫຼ່ງຮ່ວມອາດຊະຍາກອນແລະອາດຊະຍາກຳຫຼາກຫຼາຍຮູບແບບ ໂດຍສະເພາະຍາເສບຕິດ ຂະໜາດຂຶ້ນຊື່ກະສ່ອນວ່າ ຕະຫຼາດນັດຍາບ້າ ຕັ້ງແຕ່ອະດີດຈົນຮອດປັດຈຸບັນ

ປະຫວັດ

ບ່ອນຕັ້ງຊຸມຊົນຄອງເຕີຍໃນປັດຈຸບັນນີ້ນັ້ນ ຄື ເມືອງປາກນ້ຳພະປະແດງໂບຮານ ທາງຝັ່ງຕາເວັນອອກລຳນ້ຳເຈົ້າພະຍາຢູ່ລະຫວ່າງຄອງ ພະຂະໂໜງກັບຄອງຊ່ອງນົນຊີ (ປັດຈຸບັນເປັນທີ່ທຳການຂອງການທ່າເຮືອແຫ່ງປະເທດໄທ) ໃນທາງພູມິສາດບໍລິເວນນີ້ ເປັນບໍລິເວນທີ່ນ້ຳໃນແມ່ນ້ຳເຈົ້າພະຍາໄຫຼຂຶ້ນເໜືອ ບັງຄັບໃຫ້ເຮືອຕ້ອງແລ່ນຊ້າ ເພາະຈະຕ້ອງທວນນ້ຳທວນລົມເໝາະສຳລັບຕັ້ງດ່ານກວດ ການເຂົ້າອອກຈຶງເປັນເມືອງໜ້າດ່ານທາງທະເລຫຼືດ່ານໃຕ້ມາຕັ້ງແຕ່ຄັ້ງອະດີດທັ້ງໃນສະໄໝລະໂວ້ ຮາວພຸດສັກກະຫຼາດ 1400 ເຊິ່ງຂອມແຜ່ອຳນາດ ປົກຄອງແຖບລຸ່ມແມ່ນ້ຳເຈົ້າພະຍາໄວ້ທັງໝົດແລະໃນສະໄໝອະຍຸດທະຍາເມື່ອສົມເດັດພະຮາມາທິບະດີທີ 1(ພະເຈົ້າອູ່ທອງ) ອອກຈາກສຸພັນບຸລີມາສ້າງ “ກຸງເທບທະວາລະວະດີສີອະຍຸດທະຍາ” (ຫຼືກຸງສີອະຍຸດທະຍາ) ໃນພຸດສັກກະຫຼາດ 1893 ໄດແຜ່ອຳນາດປົກຄອງກຸງສຸໂຂໄທມີອຳນາດເໜືອຂະເໝນແລະທາງໃຕ້ລົງໄປເຖິງແຫຼມມະລາຍູ) ຫຼັກຖານທາງປະຫວັດສາດແລະໂບຮານຄະດີຂອງເມືອງພະປະແດງທີ່ຄອງເຕີຍ ປາກົດເດັ່ນຊັດ ກໍຄື ສານພະປະແດງ (ຫຼືສານເຈົ້າພໍ່ ພະປະແດງ) ທີ່ມີອາຍຸຍືນຍາວມາຈົນເຖິງທຸກວັນນີ້ ຕັ້ງແຕ່ຮາວພຸດສັກກະຫຼາດ 2401 ກ່ອນສົມເດັດພະໄຊລາຊາ ຂຸດຄອງລັດບາງກອກ ສົມເດັດພະຮາມາທິບະດີທີ 2 ຊົງພະກະລຸນາໂປດເກົ້າໃຫ້ຂຸດຊຳຮະຄອງສຳໂຮງແລະຄອງຫົວຕະເຂ້ ພົບເທວະຮູບທອງສັມລິດ 2 ອົງລະຫວ່າງຄອງສຳໂຮງຕໍ່ກັບຄອງທັບນາງ ໂປດເກົ້າໃຫ້ສ້າງສານປະດິດສະຖານໄວ້ທີ່ສານພະປະແດງທີ່ເມືອງພະປະແດງ ປາກົດໃນນິລາດເມືອງແກລງຂອງສຸນທອນພູ່ ເຊິ່ງແຕ່ງເມື່ອຕົ້ນປີພຸດສັກກະຫຼາດ 2350 ວ່າ ”ເຖິງເຊິງໄຊສານພະປະແດງແຮງ” ຍັງປາກົດໃນນິລາດຖະຫຼາງ ໝື່ນມີ (ໝື່ນພົມສົມພັດສອນ) ວ່າ “ເຖິງສານເຈົ້າພະປະແດງສະແຫຍງເກົ້າ” ແລະໃນໂຄງນິລາດພະຍາຕັງ ເຊິ່ງແຕ່ງເມື່ອຄາວໄປທັບເມືອງຖະຫຼາງ ໃນປີພຸດສັກກະຫຼາດ 2352 ກ່າວເຖິງສານພະປະແດງໄວ້ດັງນີ້ ພະຜະແດງເຮືອງລິດໄທ້ ເທພາຮັກນາສິງສະຖິດ ສານສົມຍາຊື່ໄວ້ ແມ້ຈຶ່ງຈັກບູຊາ ເຊີນເທບພະຍະທ່ານແຮ ດານເດືອດຊວງໄຫ້ ເຫືອດຮ້ອນ ແຮງກະສັນ ເທວະຮູບສອງອົງ ຄື ພະຍາແສນຕາແລະບາດສັງຂະກອນ ເມື່ອຄັ້ງພະຍາລະແວກເຈົ້າເມືອງກຳປູເຈຍຍົກທັບເຮືອເພື່ອຂຶ້ນໄປຕີກຸງສີອະຍຸດທະຍາ ໄດ້ຍຶດເມືອງປາກນ້ຳພະປະແດງເປັນທີ່ມັ່ນໃນປີພຸດສັກກະຫຼາດ 2121 ແຕ່ຕີກຸງສີອະຍຸດທະຍາບໍ່ສຳເລັດເມື່ອລ່າທັບກັບໄດ້ຂົນເອົາເທວະຮູບ2 ອົງກັບໄປເມືອງຂະເໝນແມ້ນວ່າສານພະປະແດງຈະບໍ່ມີເທວະຮູບແຕ່ຍັງມີຜູ້ຄົນນັບຖືຢູ່ດັງທີ່ປາກົດພະຍານຫຼັກຖານໃນໂຄງກອນນິລາດຂ້າງຕົ້ນນັ້ນ ສຳລັບເມືອງພະປະແດງ ຈັງຫວັດສະໝຸດປາການຫຼື “ປາກລັດ” ສ້າງຂຶ້ນໃນສະໄໝພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະຍອດຟ້າຈຸລາໂລກແລະສຳເລັດຮຽບຮ້ອຍໃນສະໄໝພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລ (ວາງເສົາຫຼັກເມືອງເມື່ອວັນທີ 2 ມິຖຸນາ 2358) ພະລາຊະທານຊື່ “ເມືອງນະຄອນເຂື່ອນຂັນ”

ຕໍ່ມາໃນປີພຸດສັກກະຫຼາດ 2458 ພະບາດສົມເດັດພະມົງກຸດເກົ້າເຈົ້າຢູ່ຫົວໄດ້ຊົງປ່ຽນຊື່ເປັນຈັງຫວັດພະປະແດງ ສ່ວນທີ່ຕັ້ງອຳເພີເມືອງສະໝຸດປາການ ຫຼື “ປາກນ້ຳ” ໃນປັດຈຸບັນ ສ້າງກົງທີ່ບາງເຈົ້າພະຍາຄື ຕຳບົນປາກນ້ຳໃນປັດຈຸບັນ ຢູ່ລະຫວ່າງຄອງປາກນ້ຳກັບຄອງມະຫາວົງ (ວາງເສົາຫຼັກເມືອງເມື່ອວັນທີ 16 ກຸທພາ 2365) ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລຊົງໂປດເກົ້າໃຫ້ພະເຈົ້າລູກຍາເທີກົມມະໝື່ນເຈດສະດາບະດິນ (ພະບາດສົມເດັດພະນັ່ງເກົ້າເຈົ້າຢູ່ຫົວ) ກັບພະຍາພະຄລັງ (ດິດ) ເປັນແມ່ກອງຄວບຄຸມການກໍ່ສ້າງເມືອງ ເສັດຮຽບຮ້ອຍໃນປີພຸດສັກກະຫຼາດ 2366 (ໝາຍເຫດ ຈາກຫຼັກຖານປື້ນຄຳໃຫ້ການຂອງຊາວກຸງເກົ່າລະບຸວ່າ ສົມເດັດພະເຈົ້າຊົງທັມ (ພ.ສ. 2136- ພ.ສ.2171) ໄດ້ໂປດໃຫ້ສ້າງເມືອງສະໝຸດປາການບໍລິເວນໃຕ້ຄອງປາກົດ ສັນນິດຖານວ່າ ສ້າງເມືອງຂຶ້ນແທນເມືອງປາກນ້ຳພະປະແດງທີ່ຄອງເຕີຍ ເນື່ອງຈາກຊາຍຝັ່ງທະເລງອກອອກໄປ ແລະມີຊາວຮໍລັນດາເຂົ້າມາຕິດຕໍ່ຄ້າຂາຍຕັ້ງຄລັງສິນຄ້າຂອງຕົນໂດຍຮຽກຊື່ເມືອງຂອງຕົນວ່າ ນິວອຳສະເຕີດຳ ເຮັດໃຫ້ບໍລິເວນນີ້ຈະເລີນຂຶ້ນມີຜູ້ຄົນມາຕິດຕໍ່ຄ້າຂາຍແລະຕັ້ງບ້ານເຮືອນຮ້ານຄ້າໜາແໜ້ນ ຕໍ່ມາໃນສະໄໝສົມເດັດພະນາລາຍມະຫາລາດ ໄທໄດ້ຕິດຕໍ່ກັບຝະລັ່ງ ແລະມີຂໍ້ພິພາດກັບຮໍລັນດາ ຮໍລັນດາຈຶ່ງຖິ່ມຄລັງສິນຄ້າ ເມືອງສະໝຸດປາການຈຶ່ງເປັນເມືອງຮ້າງ ຂະນະນີ້ຫາຊາກເມືອງບໍ່ພົບ) ຄອງຖະໜົນຕົງ (ຄອງຫົວລຳໂພງແລະຄອງເຕີຍ) ຖະໜົນພະຮາມທີ 4 ຄອງຖະໜົນຕົງຖືໄດ້ວ່າແມ່ນຖະໜົນສາຍແຮກໆ ໃນລັດຊະການທີ່ 4 ເຊິ່ງສ້າງຂຶ້ນຕາມແບບຕາເວັນຕົກ ໂດຍນຳມູນດິນທີ່ໄດ້ຈາກການຂຸດຄອງມາຖົມມາເປັນຖະໜົນຂະໜານໄປກັບຄອງ ສ້າງພາຍຫຼັງຂຸດຄອງຜະດຸງກຸງກະເສມ (ແລະຖະໜົນກຸງກະເສມ) ແລະສ້າງປ້ອມຕາມແນວຄອງເປັນລະຍະໆ ແລ້ວ ເຫດທີ່ຂຸດຄອງຖະໜົນຕົງຕັ້ງແຕ່ປ້ອມຜານໄພລີລາບ (ບໍລິເວນຕະຫຼາດຫົວລຳໂພງໃນປັດຈຸບັນ) ຈາກຄອງຫົວລຳໂພງໃນປັດຈຸບັນກາຍເປັນຄອງທີ່ຕັນຫົວຕັນທ້າຍ ມີລະຍະທາງຍາວເບືອພຽງປະມານ 2 ກມ.ເສດເທົ່ານັ້ນ ໂດຍເລິ່ມຈາກຕະຫຼາດຄອງເຕີຍໄປສິ້ນສຸດທີ່ປະຕູນ້ຳປາກຄອງພະຂະໂໜງ ປັດຈຸບັນຄອງຫົວໂພງມີບົດບາດແມ່ນແກ້ມລິງ ຮອງຮັບນ້ຳບໍລິເວນຮອບໆ ຄອງເຕີຍ ເຊັ່ນ ເຂດວັດທະນາ ພະຂະໂໜງ ແລະລຸມພິນີ

คลองผดุงกรุงเกษมฝั่งนอกตรงหัวลำโพง ตัดทุ่งลงไปถึงคลองพระโขนง เนื่องจากพ่อค้าชาวต่างประเทศ ที่ตั้งร้านริมแม่น้ำข้างใต้พระนคร รวมถึงกงศุลอังกฤษ สหรัฐอเมริกา และฝรั่งเศสได้เข้าชื่อขอร้องต่อกรมท่าว่า เรือลูกค้าที่ขึ้นมาค้า ขายถึงพระนครต้องแล่นทวนน้ำ ถึงหน้าน้ำ น้ำเชี่ยวมาก กว่าจะเดินทางถึงพระนครก็ต้องใช้เวลาหลายวัน จะขอไปตั้งห้างซื้อขายที่ ใต้ปากคลองพระโขนงลงไปจนบางนา ขอให้ผู้ครองแผ่นดินฝ่ายไทยสงเคราะห์ขุดคลอง (และทำถนน) เป็นทางลัดให้ไปมาค้าขาย ถึงพระนครได้สะดวก จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้เจ้าพระยารวิวงศ์โกษาธิบดี (ขำ บุญนาค ต่อมาคือ เจ้าพระยาทิพากรวงศ์) ที่ พระคลัง จ้างกรรมกรจีนขุดในปีพุทธศักราช 2400 คลองกว้าง 6 วา ลัก 6 ศอก ยาว 207 เส้น2 วา 3 ศอก สิ้นค่าจ้างทั้งขุดคลองถม ถนนเบ็ดเสร็จเป็นเงิน 16,633 บาท พระราชทานชื่อว่า คลองถนนตรง แต่ภายหลังต่อมา จะเป็นด้วยเหตุใดไม่ปรากฏ พวกฝรั่งหาได้ ย้ายลงไปตั้งห้างตามที่คิดไว้แต่เดิมไม่ โดยอ้างว่าไกล คลองถนนตรงนี้ เรียกกันเป็นสามัญว่า คลองวัวลำพองและเรียกถนนว่า ถนน วัวลำพองรวมถึงสะพานวัวลำพองตามชื่อทุ่งนาที่ถนนและคลองตัดผ่าน (ตั้งบริเวณสถานีรถไฟหัวลำโพงจนถึงบริเวณโรงพยาบาล จุฬาลงกรณ์ในปัจจุบัน เป็นที่เลี้ยงวัว มีโรงฆ่าสัตว์อยู่ที่คลองขวางหรือถนนสีลม) ปรากฏในเอกสารพระราชดำรัสเปิดสะพานเฉลิมภพ 50 ซึ่งสร้างข้ามถนนหัวลำโพงที่ถนนสุรวงศ์ เนื่องในวโรกาสพระชนมพรรษาปีที่ 50 ซึ่งกรมโยธาธิการร่างทูลเกล้าถวาย พระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชทานแก้ไข คลองวัวลำพองเป็นหัวลำโพงเนื่องจาก “คำว่าวัวลำพองนั้นเป็นชื่อกรม เมืองหลวงมาจากคำฝรั่งเรียกหัวลำโพงไม่ชัด”คลองถนนตรงนี้ ต่อมาเรียกเป็น 2 ตอน คือ คลองหัวลำโพง และคลองเตย ปรากฏใน หนังสือเรื่องรายงานกิจการกองตะเวนในรัชกาลที่ 5 เมื่อพุทธศักราช 2434 ความว่า โรงพักที่ 14 ตั้งที่ศาลาแดงทุ่งวัวลำพองโรงพักที่ 15 ตั้งที่คลองเตยต่อมาวันที่ 16 กุมภาพันธ์ 2462 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้เปลี่ยนชื่อ ถนนหัวลำโพง (นอก) ตั้งแต่ถนนเจริญกรุงถึงถนนสุนทรโกษา เป็นถนนพระรามที่ 4 เพราะเป็นถนนที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าให้สร้างขึ้นโดยนำมูลดินจากการขุดคลองลัดจากคลองผดุงกรุงเกษาไปถึงคลองเตย มาสร้างในปี พุทธศักราช 2490 ได้มีการขยายถนนพระรามที่ 4 ให้กว้างขึ้น จึงต้องถมคลองหัวลำโพงและคลองเตยบางส่วนเป็นถนนและท่อ ระบายน้ำมีการรื้อถอนสะพานในชุดเฉลิมซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้สร้างเนื่องใน วโรกาสเฉลิมพระ

ชนมพรรษานับตั้งแต่ทรงเจริญพระชนมายุ 42 พรรษา เช่น สะพานเฉลิมศักดิ์ 43 (สร้างที่ถนนหัวลำโพงนอกตัดกับ คลองอรชรข้ามถนนสนามม้าหรือถนนนิวแมนส์ไมล์ (Newman’s miles) ปัจจุบันคือถนนอังรี-ดูนังต์) สะพานเฉลิมเกียรติ 44 (สร้าง ข้ามคลองหัวลำโพงเชื่อมปลายถนนสาธร) สะพานเฉลิมภพ 50 และสะพานเฉลิมเดช 57 (สร้างขึ้นแทนสะพานไม้เก่าข้ามคลอง หัวลำโพงปลายถนนสี่พระยา) รวมถึงก่อสร้างถนนพระรามที่ 4 ต่อจากแยกถนนสุนทรโกษาออกไปบรรจบสุขุมวิทต่อมาคลองถนนตรง หรือคลองหัวลำโพง ตอนที่เรียกว่าคลองเตย เริ่มตั้งแต่บริเวณปลายคลองขวางหรือคลองสีลมต่อกับคลองหัวลำโพง มีต้นเตยขึ้นตามชายตลิ่งริมคลองด้านใต้ตลอดแนวคลองเรื่อยไป ต้นเตยเป็นไม้พุ่มขึ้นเป็นกอก็มี โดดเดี่ยวก็มี มีหลายชนิดในสกุล Pandamus วงศ์ Pandanaceae เช่น ลำเจียก กระแซง ต้นเตยที่ คลองเตยเป็นเตยหอมมีชื่อทางวิทยาศาสตร์คือ AmaryllifoliusRoxb.ใบใช้ปรุงแต่งกลิ่นและสีในการทำขนมหรืออาหารบางชนิด ใบเตยหอมยังมีสรรพคุณเป็นชาสมุนไพร แก้ร้อนในกระหายน้ำ ช่วยขับปัสสาวะ เป็นต้นในนิราศเมืองเพชรของสุนทรภู่ซึ่งแต่งเมื่อราว พุทธศักราช 2388 -2392 เมื่อมีอายุ 60 ปีเศษอยู่ในอุปการะของพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวและกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ พระเจ้าลูกเธอในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

ต้นเตยหอม พืชตระกูลหญ้ามีกลิ่นหอมเย็น นิยมนำมาคั้นน้ำเป็นสีย้อมอาหาร ให้สีเขียวอ่อน มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว ริมคลองหัวลำโพงช่วงตั้งแต่คลองสีลม หรือถนนสีลมในปัจจุบัน ไปจนถึงบางจากมีต้นเตยหอมแบบนี้ขึ้นอยู่ริมคลองตลอดแนว จึงเรียกคลองหัวลำโพงในช่วงนี้ว่า “คลองเตย”

ปรากฏชื่อคลองเตยซึ่งสุนทรภู่ ลงเรือไปตามคลองน้อย ผ่านวัดหงส์รัตนาราม วัดพลับ (วัดราชสิทธิราราม) วัดสังข์กระจาย คลองบางลำเจียก คลองเตย (คลองต้นไทรจวนถึงตลาดพลู) ถึงคลองบางหลวง ( คลองบางกอกใหญ่) ไปตามทางคลองด่าน กล่าวในนิราศว่า “มาถึงคลองบางลำเจียกสำเนียกหนาม ” ดังนี้

ลำเจียกเอยเคยชื่นระรื่นรส

ต้องจำอดอกระอาด้วยหนาหนาม

ถึง คลองเตย เตยแตกใบแฉกงาม

คิดถึงยามปลูกรักมักเป็นเตย

จนไม่มีที่รักเป็นหลักแหล่ง

ต้องคว้างแคว้งคว้าหานิจจาเอ๋ย

โอ้เปลี่ยวใจไร้รักที่จักเชย

ชมแต่เตยแตกหนามเมื่อยามโซ

ถึงยางหลวงล่วงล่องเข้าคลองเล็ก

ล้วนบ้านเจ็กขายหมูอยู่อักโข

เมียขาวขาวสาวสวยล้วนรวยโป

หัวอกโอ้อายใจมิใช่เล็ก

คลองเตย

อำเภอพระโขนงน่าจะได้ชื่อมาจากชื่อคลองเตยนี้ แต่ต้นเตยแตกต่างพันธุ์กัน เป็นเตยทะเล(Odoratissimus Linn.)ขณะที่ต้นเตยริมตลิ่งชายคลองเตย ตำบลคลองเตยเป็นเตยหอมดังกล่าวมาแล้วนั้น