ຈັກກະວັດໂລມັນ: Difference between revisions
ໜ້າໃໝ່: '''ຈັກກະວັດໂລມັນ''' ຫຼື '''ຈັກກະວັດລົມ''' ({{lang-la|Imperivm Romanvm}}; {{lang-grc|Ῥωμαϊκὴ Αὐτοκρατο... |
No edit summary |
||
| ແຖວ 3: | ແຖວ 3: | ||
* ໄຊຊະນະຂອງ[[ໂອກຸສະຕຸດ|ອົກເຕວຽນ]]ໃນ[[ຍຸດທະການອັກຕິອຸມ]] (2 ກັນຍາ, 31 ປີກ່ອນຄະລິດຕະການ) |
* ໄຊຊະນະຂອງ[[ໂອກຸສະຕຸດ|ອົກເຕວຽນ]]ໃນ[[ຍຸດທະການອັກຕິອຸມ]] (2 ກັນຍາ, 31 ປີກ່ອນຄະລິດຕະການ) |
||
* ມື້ທີ່[[ສະພາຊີເນດລົມ|ສະພາຊີເນດ]]ປະກາດຍົກຍ້ອງອົກເຕວຽນໃຫ້ເປັນ[[ໂອກຸສະຕຸດ (ຄຳໃຫ້ກຽດ)|ໂອກຸສະຕຸດ]] (16 ມັງກອນ, 27 ປີກ່ອນຄະລິດຕະການ) |
* ມື້ທີ່[[ສະພາຊີເນດລົມ|ສະພາຊີເນດ]]ປະກາດຍົກຍ້ອງອົກເຕວຽນໃຫ້ເປັນ[[ໂອກຸສະຕຸດ (ຄຳໃຫ້ກຽດ)|ໂອກຸສະຕຸດ]] (16 ມັງກອນ, 27 ປີກ່ອນຄະລິດຕະການ) |
||
ຈັກກະວັດໂລມັນເຄີຍມີດິນແດນຢູ່ໃນການຄອບຄອງຫຼວງຫຼາຍ ແມ່ນ [[ອັງກິດ]]ແລະ[[ການ]] [[ເອີລົບ]]ສ່ວນຫຼາຍ (ຝັ່ງຕາເວັນຕົກຂອງ[[ແມ່ນ້ຳແລັງ]]ແລະທາງໃຕ້ຂອງ[[ເທືອກເຂົາອານ]]) ຊາຍຝັ່ງຂອງ[[ອາຟະລິກເໜືອ]] ບໍລິເວນມົນທົນໃກ້ຄຽງຂອງ[[ເອຊິບ]] ແຖບ[[ບານຄານ]] [[ທະເລດຳ]] [[ອາຊີມິເນີ]] ແລະສ່ວນໃຫຍ່ຂອງບໍລິເວນ[[ເລີວັງ]] ເຊິ່ງດິນແດນທັງໝົດນີ້ ຈາກຕາເວັນຕົກເຖິງຕາເວັນອອກໃນປັດຈຸບັນ ແມ່ນ [[ປອກຕຸຍການ]] [[ແອສະປາຍ]] [[ອັງກິດ]] [[ຝະລັ່ງ]] [[ອິຕາລີ]] [[ອານບານີ]]ແລະ[[ກະເລັດ]] ແຖບ[[ບານຄານ]] [[ຕວກກີ]] ພາກຕາເວັນອອກແລະພາກຕາເວັນຕົກຂອງ[[ອາລາມາຍ]] ທາງພາກໃຕ້ຈັກກະວັດໂລມັນໄດ້ຮວບຮວມ[[ຕາເວັນອອກກາງ]]ໄວ້ ເຊິ່ງໃນປັດຈຸບັນກໍ ແມ່ນ [[ຊີລີ]] [[ເລີບັງ]] [[ອິສະລາເອນ]] [[ຊອກດານີ]] ຈາກນັ້ນໃນພາກຕາເວັນຕົກສຽງໃຕ້ ຈັກກະວັດໄດ້ຮວບຮວມເອຊິບບູຮານໄວ້ທັງໝົດ ແລະໄດ້ເຮັດການຍຶດຄອງຕໍ່ໄປທາງຕາເວັນຕົກເຊິ່ງແມ່ນບໍລິເວນຊາຍຝັ່ງທະເລເຊິ່ງໃນປັດຈຸບັນ ແມ່ນ ປະເທດ[[ລີບີ]] [[ຕູນີຊີ]] [[ອານເຊລີ]]ແລະ[[ມາລົກ]] ຈົນຮອດຕາເວັນຕົກຂອງ[[ຊີບະລານຕາ]]. ປະຊາຊົນທົ່ວໄປທີ່ອາໄສຢູ່ໃນຈັກກະວັດໂລມັນເອີ້ນວ່າຊາວໂລມັນ ແລະດຳເນີນຊີວິດພາຍໃຕ້[[ກົດໝາຍໂລມັນ]]. ການຂະຫຍາຍອຳນາດຂອງໂລມັນໄດ້ເລີ່ມມາດົນຕັ້ງແຕ່ກ່ອນທີ່ຈະປ່ຽນແປງການປົກຄອງເປັນລະບົບສົມບູລະນາຍາສິດທິລາດ ແລະເຮືອງອຳນາດສູງສຸດໃນສະໄໝ[[ຈັກກະພັດຕະລາຊັງ]] ດ້ວຍໄຊຊະນະເໜືອ[[ດາຊີ]] (ປັດຈຸບັນແມ່ນປະເທດ[[ໂລມານີ]]ແລະ[[ໂມນດາວີ]] ແລະສ່ວນໜຶ່ງຂອງປະເທດ[[ຮົງກະລີ]] [[ບູນກາລີ]]ແລະ[[ອູກະລາອິນ]]) ໃນປີ ຄ.ສ. 106 ແລະ[[ເມໂຊໂປຕາມີ]]ໃນປີ ຄ.ສ. 116 (ເຊິ່ງພາຍຫຼັງສູນເສຍດິນແດນນີ້ໄປໃນສະໄໝ[[ຈັກກະພັດອາດະລຽນ]]) ຮອດຈຸດນີ້ ຈັກກະວັດໂລມັນໄດ້ຄອບຄອງແຜ່ນດິນປະມານ 5,900,000 ຕລ.ກມ. (2,300,000 ຕລ.ໄມ) ແລະຫ້ອມລ້ອມ[[ທະເລເມດີແຕກລາເນ]] ເຊິ່ງຊາວໂລມັນເອີ້ນທະເລນີ້ວ່າ ''mare nostrum'' "ທະເລຂອງເຮົາ". ອິດທິພົນຂອງໂລມັນໄດ້ສົ່ງຜົນຕໍ່ການພັດທະນາທາງດ້ານພາສາ ສາສະໜາ ສະຖາປັດະຍະກຳ ປັດຍາ ກົດໝາຍແລະລະບົບການເມືອງມາຈົນຮອດທຸກມື້ນີ້. |
|||
== ອ້າງອີງ == |
== ອ້າງອີງ == |
||
ລຸ້ນແກ້ໄຂເກົ່າເມື່ອ 04:28, 15 ທັນວາ 2017
ຈັກກະວັດໂລມັນ ຫຼື ຈັກກະວັດລົມ (ລາແຕງ: Imperivm Romanvm; ເກຣັກບູຮານ: Ῥωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία ຫຼື Ἡ Ῥωμαίων βασιλεία; ອັງກິດ: Roman Empire) ແມ່ນຊ່ວງໄລຍະເວລາໜຶ່ງຂອງອາລະຍະທຳລົມບູຮານເຊິ່ງປົກຄອງໂດຍຮູບແບບອັດຕາທິປະໄຕ. ຈັກກະວັດໂລມັນໄດ້ສືບຕໍ່ການປົກຄອງມາຈາກສາທາລະນະລັດລົມ (510 ປີກ່ອນຄະລິດຕະການ - ສະຕະວັດທີ 1 ກ່ອນຄະລິດຕະການ) ເຊິ່ງໄດ້ອ່ອນແອລົງຫຼັງຈາກຄວາມຂັດແຍ້ງລະຫວ່າງໄກອຸດ ມາລິອຸດແລະຊຸນລາ ແລະສົງຄາມກາງເມືອງລະຫວ່າງຈູລຽດ ຊີຊາແລະປົມປີໃນຊ່ວງໄລຍະການຕໍ່ສູ້ນີ້ ສະມາຊິກສະພາຊີເນດໄດ້ລົ້ມຕາຍລົງໄປນັບຮ້ອຍຄົນ ສະພາຊີເນດ ຈຶ່ງໄດ້ບັນຈຸຜູ້ທີ່ພັກດີໃນຂໍ້ຕົກລົງໄຕພັນທະມິດຄັ້ງທຳອິດແລະຂໍ້ຕົກລົງໄຕພັນທະມິດຄັ້ງທີສອງເພີ່ມ ມີຫຼາຍມື້ທີ່ໄດ້ຖືກສະເໜີໃຫ້ເປັນເສັ້ນແບ່ງຂອງການປ່ຽນແປງລະຫວ່າງສາທາລະນະລັດແລະຈັກກະວັດ ໄດ້ແກ່
- ມື້ທີ່ຈູລຽດ ຊີຊາປະກາດໂຕເປັນຜູ້ຜະເດັດການ (44 ປີກ່ອນຄະລິດຕະການ)
- ໄຊຊະນະຂອງອົກເຕວຽນໃນຍຸດທະການອັກຕິອຸມ (2 ກັນຍາ, 31 ປີກ່ອນຄະລິດຕະການ)
- ມື້ທີ່ສະພາຊີເນດປະກາດຍົກຍ້ອງອົກເຕວຽນໃຫ້ເປັນໂອກຸສະຕຸດ (16 ມັງກອນ, 27 ປີກ່ອນຄະລິດຕະການ)
ຈັກກະວັດໂລມັນເຄີຍມີດິນແດນຢູ່ໃນການຄອບຄອງຫຼວງຫຼາຍ ແມ່ນ ອັງກິດແລະການ ເອີລົບສ່ວນຫຼາຍ (ຝັ່ງຕາເວັນຕົກຂອງແມ່ນ້ຳແລັງແລະທາງໃຕ້ຂອງເທືອກເຂົາອານ) ຊາຍຝັ່ງຂອງອາຟະລິກເໜືອ ບໍລິເວນມົນທົນໃກ້ຄຽງຂອງເອຊິບ ແຖບບານຄານ ທະເລດຳ ອາຊີມິເນີ ແລະສ່ວນໃຫຍ່ຂອງບໍລິເວນເລີວັງ ເຊິ່ງດິນແດນທັງໝົດນີ້ ຈາກຕາເວັນຕົກເຖິງຕາເວັນອອກໃນປັດຈຸບັນ ແມ່ນ ປອກຕຸຍການ ແອສະປາຍ ອັງກິດ ຝະລັ່ງ ອິຕາລີ ອານບານີແລະກະເລັດ ແຖບບານຄານ ຕວກກີ ພາກຕາເວັນອອກແລະພາກຕາເວັນຕົກຂອງອາລາມາຍ ທາງພາກໃຕ້ຈັກກະວັດໂລມັນໄດ້ຮວບຮວມຕາເວັນອອກກາງໄວ້ ເຊິ່ງໃນປັດຈຸບັນກໍ ແມ່ນ ຊີລີ ເລີບັງ ອິສະລາເອນ ຊອກດານີ ຈາກນັ້ນໃນພາກຕາເວັນຕົກສຽງໃຕ້ ຈັກກະວັດໄດ້ຮວບຮວມເອຊິບບູຮານໄວ້ທັງໝົດ ແລະໄດ້ເຮັດການຍຶດຄອງຕໍ່ໄປທາງຕາເວັນຕົກເຊິ່ງແມ່ນບໍລິເວນຊາຍຝັ່ງທະເລເຊິ່ງໃນປັດຈຸບັນ ແມ່ນ ປະເທດລີບີ ຕູນີຊີ ອານເຊລີແລະມາລົກ ຈົນຮອດຕາເວັນຕົກຂອງຊີບະລານຕາ. ປະຊາຊົນທົ່ວໄປທີ່ອາໄສຢູ່ໃນຈັກກະວັດໂລມັນເອີ້ນວ່າຊາວໂລມັນ ແລະດຳເນີນຊີວິດພາຍໃຕ້ກົດໝາຍໂລມັນ. ການຂະຫຍາຍອຳນາດຂອງໂລມັນໄດ້ເລີ່ມມາດົນຕັ້ງແຕ່ກ່ອນທີ່ຈະປ່ຽນແປງການປົກຄອງເປັນລະບົບສົມບູລະນາຍາສິດທິລາດ ແລະເຮືອງອຳນາດສູງສຸດໃນສະໄໝຈັກກະພັດຕະລາຊັງ ດ້ວຍໄຊຊະນະເໜືອດາຊີ (ປັດຈຸບັນແມ່ນປະເທດໂລມານີແລະໂມນດາວີ ແລະສ່ວນໜຶ່ງຂອງປະເທດຮົງກະລີ ບູນກາລີແລະອູກະລາອິນ) ໃນປີ ຄ.ສ. 106 ແລະເມໂຊໂປຕາມີໃນປີ ຄ.ສ. 116 (ເຊິ່ງພາຍຫຼັງສູນເສຍດິນແດນນີ້ໄປໃນສະໄໝຈັກກະພັດອາດະລຽນ) ຮອດຈຸດນີ້ ຈັກກະວັດໂລມັນໄດ້ຄອບຄອງແຜ່ນດິນປະມານ 5,900,000 ຕລ.ກມ. (2,300,000 ຕລ.ໄມ) ແລະຫ້ອມລ້ອມທະເລເມດີແຕກລາເນ ເຊິ່ງຊາວໂລມັນເອີ້ນທະເລນີ້ວ່າ mare nostrum "ທະເລຂອງເຮົາ". ອິດທິພົນຂອງໂລມັນໄດ້ສົ່ງຜົນຕໍ່ການພັດທະນາທາງດ້ານພາສາ ສາສະໜາ ສະຖາປັດະຍະກຳ ປັດຍາ ກົດໝາຍແລະລະບົບການເມືອງມາຈົນຮອດທຸກມື້ນີ້.